Դավթակ Քերթող

[Мукик]

Դավթակ Քերթող
(VII դար)

Բանաստեղծ Դավթակ Քերթողն ապրել է VII դարում: Կենսագրությունն անհայտ է:
Ստեղծագործություններից պահպանվել է միայն "ՈՂԲՔ Ի ՄԱՀՆ ԶԵԻԱՆՇԵՐԻ ՄԵԾԻ
ԻՇԽԱՆԻՆ": Այդ բանաստեղծությունը բերում է Մովսես Կաղանկատվացին իր
“Պատմություն Աղվանաց” գրքի մեջ, աղբյուր ունենալով V – X հայ պատմիչների
գործերերը և հայկական ձեռագրերը:

[Мукик]

ՄԵԾ ԻՇԽԱՆ ՋԻՎԱՆՇԻՐԻ ՄԱՀՎԱՆ ՈՂԲԵՐԳԸ

Աստվածային խոսքի շնորհատուր հոգի,
Դե հորինիր ողբի իմաստալի երգեր,
Զի սգալի ձայնով ողբի ու մորմոքի
Դժնի կորուստն ենք մեր սգում մենք կարեվեր:

Բեկումն Արևելից - մեծ կործանումն այն սև-
Ողջ երկիրը լցրեց աղաղակով հավետ,
Ազգեր, ցեղերն ամեն թող իմ խոսքը լսեն,
Երկրածիններն ամեն թող ողբ ասեն ինձ հետ:

Գլորվեց մեր վեմը` կենդանի և հզոր,
Եվ պարիսպներն ամուր իսպառ խորտակվեցին,
Տապալվեց և փլվեց Աշտարակը խոսող,
Եւ շինության կապերն ամեն բզկտվեցին:

Դարձավ թույն ու լեղի մեր խաղաղ կյանքին, ավա՜ ղ,
Եվ ավազակ ցեղեր տեղացին մեզ վրա,
Կործանվեց երկիրը մեծասքանչ ու խաղաղ,
Հանգավ մեծ տերության ջահը այն հուրհրան:

Եկան, վրա հասան մեզ անեծքներն այն չար,
Որով սպառնում էր Եսայի մարգարեն,
Զի տոնական օրով Տերունական խաչի
Սուգն ու արցունքն աղի լոկ մեզ բաժին հասավ:

Զետեղեցին անհետ կորստյան խոր փոսեր,
Որ հովիվին բարի անդունդները նետեն,
Մոլորության հոգուց առան զազիր դասեր`
Մահու որոգայթներ լուռ լարելով մոր դեմ:

Էնպես էր նա նստած` առյուծն էր իր գահին,
Թշնամիներն իր դեմ սարսում եին լալկված,
Եվ իշխաններն ամեն, տոհմատերերը հին
Խոնարհ էին նրան` սիրով գլխահակված:

Ընկավ երկիրն ամբողջ նրա համբավը մեծ,
Եվ աշխարհներ թևեց լույս անունը նրա,
Նրա միտքը ուժեղ և հանճարը գովեց
Տիեզերքը համայն` երկրագնդի վրա:

Թագավորը հունաց և հարավի արքան
Տենչում էին տեսնել իրենց մեծ իշխանին,
Ընդունելով նրան խոնարհությամբ այնքան,
Փառք ու պատիվներով միշտ պսակում էին:

Ժանտատեսիլ թափվեց մեր գլխին մութ չարիք,
Անզեղջ հանդիմանանք` մոլորության պահին,
Մենք բարկացրինք Աստծուն - պատգամները չարինք-
Նա կորստյան մատնեց երկրի նախագաին:

Իսպաո անհետացան պաշտպանները նրա,
Եվ նա զրկվեց անգամ վերին օդնութկունից`
Երբ որ տերը լքեց նրան երկրի վրա,
Թողնելով, որ լլկվի ժանտագործի թույնից:

Լարեց իր աղեղը թշնամին բանսարկու,
Նենգությունը սրեց` ինչպես սուրն են սրում,
Իջավ նրա վրա խոցոտմամբ ահարկու.
Ոնց Մովաբի ցեղը ջնջվեց մի գիշերում:
Խարդախ մի խորհրդով նրան տարավ թաքուն
Եվ խոցոտեց անխիղճ այդ վեհագոյն մարդուն:

Խրոխտ էիր դու միշտ համայն ազգերի մեջ
Եվ քեզ արթնացնողին դարձնում էիր գերիդ,
Հիմա արեգակը փոխեց ընթացքն անշեջ,
Եվ ի վեր ելան քո դեմ որդիք ծառաներիդ:

Ծնունդն այն ոճրապարտ, մեվավորը այն նենգ,
Անօրենի որդին, որ չարչարեց նրան,
Թով անեծքով պատած գետնի տակը անցնի,
Կայենի պես մոլոր շրջի երկրի վրա:

Կապվեն թող ճամփեքը, որով պիտի փախչի,
Երկնի գիշակները գլխին թող պտտվեն,
Ագռավները թող գան նրա լեշի կանչին,
Վայրի գազանները նրանով թող բտվեն:

Հերովդեսի հրով թող կործանվի նա էլ,
Թող որդեր ու մկներ մարմնի մեջ ծնվեն,
Թող աղեկեզ ցավերն անդուլ բորբոքվելով,
Իր տիրապան մարմինն անեն ծվեն-ծվեն:

Ձեռքն այն, որ մեկնվեց և տիրասպան դարձավ,
Այն ոտքը, որ կոխեց պատկերն հրաշագեղ,
Եռբորածին ախտով թող բռնվեն ի ցավ
Եվ ցեցերին դառնան բնակարան ու կեր:

Ղողված, թող դժնիկի հովհանու տակ հանգչի,
Եվ իժերի ձագեր թող քրքրեն նրան,
Թող քարաբ օձի թույնը հեղի մարմինն ամբողջ
Ուռուցքներ ու ճաքեր մաշկի վրա եռան:

Ճրագն էր ճշմարիտ նա մեր խաղաղության,
Ալյաց ընդվզումը մեղմող մեծ նավապետ,
Այդպիսին էր խիզախ անձը Ջիվանշիրի,
Որ ոսոխն սանձում ու շպրտում էր ետ:

Մարգարտաշար էին լեզվին եռում,
Մաքրափայլ էր կյանկը, վարքը` լուսամեծար,
Արթնանում էր իբրև առյուծասիրտ կորյուն,
Որս էր հափշտակում և բաժանում մարդկանց:

Նիրհող մարմնի մեջ միշտ արդուն էր հոգին,
Եվ Արեսի կառքը քշում էր աստղերի մեջ`
Ուշիմության վարդը բերելով իր ձեռքին.

Շնորհքն էին դրանք Աստծո պաշտամունքի,
Որ կայլակում էին Քրիստոսի կողմից,
Իր ծովակերպ ծոցը, ինչպես որ Սուրբ Հոգին,
Անուշահոտ բույր էր արձքկում իր խոսքից`
Անմահության հոտեր տալով ռունգ ու քիմքին:

Ողբերն ինձ համար էլ ջրի փերիների
Կամ ջայլամաց տարմի
Ողբ չեն, այլ մայրերի կսկծագույն կոծյուն
Առ մենավոր քաղաքն` ավեր, որդեկերույս:

Չհիշվեն և գուցե օրերն այս դառնաբեր,
Որոնց մեջ կատարվեց քո մահը ցավաբեր. -
Բայց չարով թող չորվեն տանջողները քո չար:

Պայծառ քո արևը լույս էր անշիջելի.-
Ո՜հ, ի՜նճ սև գիշերվա խավար էր թխպահոծ,
Ծածկեց մարմինն անլույս քո դեմքն անջնջելի
Եվ անփարատ ստվեր նա մեզ վրա նետեց:

Ջերմախտով տառապում, այրվում եմ հիրավի`
Երբ նայում եմ թափուր պատկերին քո գահի:

Ռազմիկ էիր դու քաջ, և երթդ դադարեց,
Ուստի` իմ աչքերը - կսկծագին վերքեր -
Դարձել են արցունքի աղբյուրներ վշտամեծ:

Սիրելիները քո այրվում հազարակի
Եվ հիշում են ողբով սերը քո անմոռաց.
Ո՜հ, թե կարենայինք պոխվել անուշ խնկի
Եվ ծխալով բուրել գերեզմանիդ վրա:

Վերացավ մեր թագը, աթոռը վերացավ.
Քեզ հետ փառքը մեր վեհ սև հողի գիրկն անցավ:

Տիբերական ծովը, լեռները Լիբանանի
Հագուրդ էին առնում քո` միակիդ տեսքից,
Հիմա` աչքը օձին հյուսիսային հողմի,
Քեզ են փնտրում: Չկաս: Ծառերը կտրատվում,
Նռներն են արյունում հոնաց տապարներց:

Րամք փեսայոց, ավա՜ղ, երա՜մ-երա՜մ-երա՜մ
Փեսաներին պատեց սուգը չարաբաստիկ.
Հարսների առագաստը փոշոտվել է սաստիկ:

Ցավում են, ա՜խ, ցավում դառը արտասուքով.

Հյուծվելով տառապում են`
Ոնց ձագամեռ հավքեր` անապատում սգո:

Փառքից այս անարգյալ շտապում են փրկվել.
Զի քո մահով տեսան իմաստն ունայնության,
Թե` մեզանից ոչ ոք չի մնալու այստեղ:

Քաղցր է կրկին ողբալ և արտասուք վաթել,
Բայց ավելի քաղցր է քեզ հետ հողը մտնել:

[Мукик]

ПЛАЧ НА СМЕРТЬ ВЕЛИКОГО КНЯЗЯ ДШЕВАНШИРА

(Перевод Н. Гребнева)


О всеведущий дух, ниспошли благодать,
Дай мне силы на песню, на плач, на проклятье,
Разумение дай, чтобы внятно сказать
Слово скорбное о невозвратной утрате!

Горе тяжкое плакать заставило нас,
Стон печали над нами пронесся, как пламя,
Пусть все сущее в мире услышит наш глас,
Все живущее слезы прольет вместе с нами.

Нас стена защищала, но пала стена.
Скалы, нас укрывавшие, ныне разбиты.
Нам светила луна, закатилась луна,
Слово твердое рухнуло, нет нам защиты.

Мы не ждали беды, но пришла к нам беда.
Власть добра и надежд победило безвластье.
Свет чудесного царства угас навсегда,
Счастья сад превратился в пустыню несчастья

Это беды и горести нашего края,
Может те, что предрек многомудрый Исайя,
Ибо светлого крестовоздвиженья день
Омрачила беда и страдания тень.

И грядущее стало темно и безвестно,
Дух вражды и безверья туманит наш путь.
Нечестивые вырыли черную бездну,
Чтобы нашего пастыря в бездну столкнуть.

Словно лев, был он грозен, не будучи злым,
Для старейшин родов был опорой и властью,
Ликовали друзья от любви и от счастья,
И от страха враги замирали пред ним.

Был он первым по мужеству и по уму.
К самым дальним пределам неслась его слава,
Поклониться спешили соседи ему,
Восхваляли его все края и державы.

Даже греческий царь, даже юга князья
Домогались с властителем нашим свиданья,
И, гордясь, что они Джеваншира друзья,
Принимали с почтеньем его назиданья.

И в гордыне забыли, что, люди, мы прах,
Что во власти господней и счастья и беды.
Бога мы прогневили, погрязнув в грехах,
И правителя нашего смерти он предал.

Ангел, что охранял его душу и плоть,
От него отдалясь, нас обрек на страданье.
В горький час отвратился от князя господь,
Оставляя насильникам на поруганье.

Лицемер потаенно свой меч навострил,
К убиенью коварно готовясь заране,
И смертельный удар Джеваншира сразил —
Темной ночью погиб он, как моавитяне.

Джеваншир, надо всеми возвысился ты.
Исходили завистники злобой безмерной.
Ты убит был тайком средь ночной темноты,
Ты скончался, израненный немилосердно.

Солнце вмиг изменило извечный свой путь,
Лишь вошла злая смерть в государеву грудь.

Пусть убийца его остается живым,
Пусть он будет для всех ненавистен и страшен.
Птицы певчие пусть не щебечут над ним,
Пусть лишь черные вороны крыльями машут.

Звери хищные пусть поджидают его,
Пусть вовек не найдет он ночлега под крышей.
Пламя Ирода пусть настигает его,
Пусть его пожирают и черви и мыши.

Пусть огонь пожирает его, разгорясь,
Пусть убийцу ничто не спасет от заразы,
И рука, что на славу земли поднялась,
Пусть покроется струпьями смрадной проказы.

Пусть в презренного жабы вливают свой яд,
По ночам пусть с убийцею змеи грешат.
Пусть умрет окаянный, терзаясь жестоко,
Будь он проклят, исчадие зла и порока!

Наш водитель, наш кормчий, наш князь Дшеваншир,
Посмотри, что с твоими сиротами стало.
Разум твой озарял наш неправедный мир,
Нас отвага твоя от беды ограждала.

Как жемчужины, с уст обронял ты слова,
И блистал ты отвагой, носитель величья,
Ото сна пробуждался детенышем льва,
Расправлялся с трусливою утренней дичью.

И разбрасывал кромки овечьих ушей,
Славя господа истовой жертвой своей.

Как ловец, был ты ловче других и смелей,
Сокола твои были всех прочих быстрее,
Ты и спящий мудрее был прочих людей
И во сне управлял колесницей Арея.

Ты лишь взглядом единым умел отличать
Мудреца от глупца и героя от труса.
Нисходила обильно к тебе благодать,
Как священная кровь из ребра Иисуса.

Ты при жизни божественной притчею стал.
Дух бессмертья над смертным тобою витал.

Мир был светел, но темень взяла его в плен,
Как, лишенным тебя, нам поверить в удачу?
В опустевшей стране я потомков сирен,
А не страусов стаи сегодня оплачу.

Сколько дней и недель, сколько б лет ни прошло,
Мы не сможем забыть о великой утрате.
И тебя погубившее черное зло
Тяготеет над нами как бремя проклятья.

Ты, наш пастырь великий, был светел, как день.
Без тебя нам во тьме никуда не пробиться.
И ложится на наши угрюмые лица,
Словно пыль на дороги, бесславия тень.

Буду вечно взирать я на трон опустевший,
Бесконечно в мученьях рыдать, безутешный.

Слезы нас ослепляют, померкнул наш свет,
Перед нами путей утешения нет.
Только пламень печали, любовью зажженный,
Не погаснет в сердцах безутешных друзей.
Нам дымиться бы, как фимиам благовонный,
Чтоб сгореть без следа на могиле твоей.

Ибо здесь без тебя все темно и туманно.
Нашей светлой надеждою был ты один.
Пред тобой прояснялись вершины Ливана,
Волны бурные Тивериадских глубин.

Если ты, наш заступник, не жил бы на свете,
Пред врагами давно бы мы пали без сил.
Без тебя одолел бы нас северный ветер,
Гунн жестокий гранаты бы наши срубил.

Без тебя опускаются руки в бессильи.
Тьма сгущается, нам не дождаться зари.
Покрываются брачные комнаты пылью,
Облачаются в траур земные цари.

Даже тем, кто короной увенчан по праву,
Мишура золотая теперь не нужна.
Тщатся сбросить владыки презренную славу
Ибо суетность славы им стала ясна.

Всем уйти суждено, никому не остаться,
Нам одно лишь даровано счастье судьбой:
Слезы лить по тебе, по тебе убиваться,
Лечь в могилу когда-нибудь рядом с тобой.