А когда была на месте?Originally Posted by voter
Имею ввиду после Союза...
Наконец одна нашлась истину сказать...конечно все схвачено и "широк их кругозор" как напомнила она...
Էհ Հայաստանը ,երբ պետք է կարգավորվի՞: Աստված…
А когда была на месте?
Имею ввиду после Союза...
Наконец одна нашлась истину сказать...конечно все схвачено и "широк их кругозор" как напомнила она...
Էհ Հայաստանը ,երբ պետք է կարգավորվի՞: Աստված…
ПОЧТИ ВОРЫ В ЗАКОНЕ
Интервью с художником Тиграном Хачатряном
- Что для вас – как художника нового поколения - интеллигенция и какова ее гражданская позиция?
- Понятие «интеллигенция» для меня всегда было непонятно. Впечатление такое, что это советский атавизм. Интеллигенция, грубо говоря, это почти то же, что воры в законе. Особенно в искусстве они выступают с позиций, так сказать, смотрящих. Но люди искусства способны быть антисоциальными, немного странными и представлять своими идеями угрозу государству.
Мне кажется, что люди искусства должны создавать полезные знания для борьбы. В Армении в этом смысле произошла поляризация - так называемая интеллигенция желает прислуживать властям и создает образ интеллигента, поющего властям дифирамбы. Такого рода люди игнорируют простой люд, потому что считают его безграмотным.
- Что бы вам дала победа Армянского национального конгресса на выборах?
- Мне бы хотелось, чтобы Конгрессу удалось поддержать общественную активность. Должно измениться представление о власти как о репрессивной структуре. Надеюсь, что с приходом АНК к власти это представление изменится. Но даже того, что уже сделано АНК – крепкая оппозиция, альтернатива - уже немало. Во всяком случае, я не думаю, что движение ослабло. Возможно, так думают люди, у которых были свои ожидания, и я очень рад, что эти люди разочарованы. Конгресс нужно фильтровать, чтобы остались в нем бессребреники, люди, стремящиеся свободе, которые не могут жить в такой стране.
- В какой стране?
- До Движения я бы сказал, что мы живем в авторитарной стране закомплексованных, запуганных и слабых людей. Но при виде многотысячных митингов (до этого я думал, что таких, как я, наберется 100-200 человек) я исполнился духа, не думал, что в Армении так много нонконформистов. А до этого армян усиленно убеждали в том, что они восточные люди, что свобода – не для нас. Движение доказало – каждый армянин обладает правом голоса. Годами формировавшееся приспособленчество улетучилось вмиг, люди начали жить и действовать во имя демократии.
- Люди нуждаются в слове деятелей искусств? Вы сами испытываете такую нужду?
- В прямом смысле в «слове» я не нуждаюсь, но искусство имеет свое воздействие. Я бы очень хотел, чтобы в Армении появилась настоящее поп-искусство, как молодежное движение в 1968, думаю, общество имеет в нем потребность. Я пишу модерн и не надеюсь на широкую аудиторию. Но наличие модерна говорит о том, что в стране есть демократия.
Есть активные интеллигенты – Арман Григорян, Ара Недолян, Грант Тер-Абрамян, Марине Петросян, и я рад, что они могут своей речью приблизить будущее. Другой лагерь стоит на консервативных позициях, они пассивны, потому и близки к власти. Не хочу их критиковать, потому что учусь в институте и знаю - большинство моих преподавателей живут Советским Союзом, возможно, потому, что это была для них лучшая страна в мире, а они – лучшими в этой стране. И они не могут поставить на этом крест. Власть для них – шанс, и здесь даже речи не может быть о свободе.
- Что вы скажете о связи между искусством и обществом?
- Думаю, общество нуждается в интеллигентах, которые напоминали бы ему все время, что им обещан рай. Нужно поддерживать мечту, чтобы люди не адаптировались к реалиям и стремились к лучшему, чтобы не торговали своим голосом за 5 тыс. драмов, чтобы научились снова мечтать. Например, я бы хотел, чтобы мэром Еревана стала женщина?
- Вы имеете в виду Эгине Бишарян?
- Давайте не называть ее имя. Я бы хотел, чтобы мэром стала рок-певица. Помните, феминисты в Германии призывали не голосовать за Ангелу Меркель только потому, что она женщина. У нас же говорили, что Гагик Бегларян – человек, который может ударить по столу кулаком, а сам он вовсю пытался выглядеть культурным. Если б Гагик Бегларян говорил по телевизору на том же языке, что и со своими друзьями, было бы гораздо приятнее. Подобного рода люди терпят внутреннюю трагедию. Может, именно поэтому они так нуждаются в интеллигентах. Для того и пригласили интеллигентов в Республиканскую партию. Но я не понимаю, почему они стесняются того, что не интеллектуалы?
- Да потому, что занимающиеся политикой люди должны обладать определенным интеллектом.
- Не нужно делать вид, лучше быть честными. И поскольку карты раскрыты, им труднее врать. Вместо них о неприемлемости демократии говорят интеллигенты.
Беседовала
СИРАНУШ ПАПЯН
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=10214
ԳՐԵԹԵ ՕՐԵՆՔՈՎ ԳՈՂԵՐ
Հարցազրույց նկարիչ Տիգրան Խաչատրյանի հետ
- Ըստ Ձեզ, մտավորականության քաղաքացիական դիրքորոշումն այսօր ինչպիսի՞ն է, և որպես նոր սերնդի ներկայացուցիչ` ի՞նչ է Ձեզ համար մտավորականությունը:
- Ինձ համար մտավորական հասկացողությունը միշտ ինչ-որ անհասկանալի բան է եղել: Եվ միշտ այն տպավորությունն է ստեղծվել, որ Սովետական Միության մնացուկ է: Մի քիչ կոպիտ համեմատություն պիտի անեմ. մտավորականները համարյա նույնն են, ինչպես օրինակ օրենքով գողերը: Հատկապես արվեստում նրանք հանդես են գալիս այսպես կոչված վերահսկողի կարգավիճակում: Բայց արվեստագետները կարող է հակասոցիալական լինեն, տարօրինակություններով օժտված լինեն, և իրենց գաղափարներով իսկապես կարող են պետության համար վտանգ ներկայացնել:
Ինձ համար արվեստագետը պայքարի համար օգտակար գիտելիք ստեղծող մարդն է: Մեր արվեստագետների պարագայում խիստ հակասական է, քանի որ այսպես ասած մտավորականները ցանկություն ունեն ծառայելու իշխանություններին, իսկ քաղաքացիական դիրքորոշում կարող եմ ասել, որ ընդհանրապես չունեն: Նրանց հասարակական ֆունկցիան կայանում է նրանում, որ ստեղծեն մի արվեստագետի կերպար, որը հաճոյախոսում է իշխանություններին: Այդ տեսակ մարդիկ հասարակ ժողովրդի նկատմամբ ունեն լիակատար արհամարհանք:
- Ասում եք արհամարհում են հասարակ ժողովրդին, բայց վերջին ընտրություններին նրանք ասում էին, որ եկել են ծառայելու ժողովրդին:
- Իրենք բացասական վերաբերմունք ունեն այդ ժողովրդի հանդեպ: Իրենց պատկերացրած ժողովուրդն անգրագետ է:
- Որպես ավելի երիտասարդ սերնդի նկարիչ, կողմնակից հեղափոխության, և այսօր այն Ձեզ ի՞նչ կտա, ասենք եթե ՀԱԿ-ը գա իշխանության:
- Շատ լավ կլիներ, եթե ՀԱԿ-ը կարողանար պահել հասարակական ակտիվությունը: Մեզանում նախ պետք է փոխվեն իշխանության մասին ռեպրեսիվ պատկերացումները: Ես հույս ունեմ` եթե ՀԱԿ-ը գա իշխանության, կփոխի պետության մասին անցյալից ժառանգած մեր այդ պատկերացումները: Սակայն այնքան, ինչքան ՀԱԿ-ը արդեն հասցրել է անել` ցույց տալով այլընտրանք, ստեղծելով ամուր և ուժեղ ընդդիմություն, դա էլ բավական մեծ գործ է: Համենայն դեպս ինձ մոտ չկա այն զգացողությունը, որ ՀԱԿ-ը թուլացել է: Միգուցե թուլացել է այն մարդկանց համար, ովքեր ինչ-որ ակնկալիքներ ունեին, որ եթե ՀԱԿ-ը գար իշխանության, իրենք ինչ-որ հնարավորություններ կունենային, կօգտվեին ինչ-որ լծակներից: Այս պարագայում շատ ուրախ եմ, որ այդ մարդկանց մոտ հիասթափություն է եղել: ՀԱԿ-ի դաշտը պետք է մաքրել և այնտեղ պետք է մնան իսկապես այն մարդիկ, ովքեր ուղղակի անշահախնդիր են, ազատություն սիրող մարդիկ են, ովքեր չեն կարողանում այս տիպի երկրում ապրել:
- Իսկ ի՞նչ երկիր է սա:
- Մինչև շարժումը սկսվելը ես կասեի, որ սա ավտորիտար, կոմպլեքսավորված, վախկոտ և թույլ մարդկանց երկիր էր: Բայց երբ ես տեսա այն բազմությունը, որը հավաքվում էր հանրահավաքներին (մինչ այդ ես կարծում էի՝ ինձ նման մտածողները 100-200 հոգի հազիվ թե լինեն), ոգեւորվեցի, չէի պատկերացնում, որ այդքան մեծ քանակությամբ նոնկոնֆորմիստներ կան Հայաստանում: Իսկ մինչ այդ ինչ էր կատարվում. հայերին անընդհատ համոզում էին, որ դուք արևելքցի եք, ազատությունը ձեզ համար չէ, համակերպվեք: Իսկ շարժումը բացահայտեց, որ ոչ, Հայաստանի յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի ձայնի իրավունք: Տարիներով ձևավորված հարմարվողականությունը վերացավ, սկսեցին մտածել և գործել ժողովրդավարության համար:
-Ժողովուրդը արվեստի գործիչների խոսքի կարիքն ունի՞, և որպես երիտասարդ` Դուք սպասո՞ւմ եք նրանց խոսքին:
- Ուղիղ իմաստով խոսքի կարիք չեմ կարող ասել, բայց արվեստն ունի ազդեցություն: Շատ կուզենայի մեզ մոտ ձևավորվեր իսկական փոփ-մշակույթ, նկատի ունեմ, ինչպես 1968-ի երիտասարդական շարժումները, քանի որ մեր հասարակությունն այսօր ունի դրա կարիքը: Լինելով ժամանակակից նկարիչ` ես առանձնապես հույսեր չունեմ, որ իմ արվեստը կարող է մեծ լսարան ունենալ, որ այն կարող է մասսայական լինել: Պարզապես հասարակությունը կարիք ունի, որ լինեն ինձ նման ժամանակակից արվեստագետներ, քանի որ ժամանակակից արվեստ ունենալը դա այն նշանն է, որ այդ երկրում կա ժողովրդավարություն:
Հիմա կան ակտիվ մտավորականներ` Արման Գիգորյան, Արա Նեդոլյան, Հրանտ Տեր-Աբրահամյան, Մարինե Պետրոսյան, և ես ուրախ եմ, որ նրանք կարողանում են, իրենց բառերով ասած, ապագան բերել ներկա: Մյուս ճամբարում կանգնած մտավորականները խոսում են պահպանողական դիրքերից, նրանք ավելի պասիվ մտավորականներ են, պասիվ են, դրա համար էլ իշխանության կողմն են: Նրանց էլ շատ չեմ ուզում քննադատել, որովհետև երբ սովորում էի ինստիտուտում, իմ դասախոսներն, օրինակ, ապրում էին Սովետական Միությունով, միգուցե որովհետև Սովետական Միությունը նրանց համար աշխարհի լավագույն երկիրն էր, իրենք էլ այդ լավագույն երկրի լավագույն արվեստագետներն էին: Եվ քանի որ Սովետական Միությունն իրենց կյանքի մեծագույն մասն է կազմում, նրանք ի վիճակի չեն խաչ քաշել դրա վրա: Եվ այսօրվա իշխանությունները նրանց համար հենց այդ շանսն են, որտեղ ազատության մասին խոսք լինել չի կարող:
- Մարտի մեկին հրապարակում էիք, ասում եք` հանուն ազատության էիք գնացել, բայց Ձեր արվեստագետ-ընկերներն ասում են, որ գնացել էիք պիցցա, պերաշկի ուտելու:
- Իրենք այնքան խեղճ մարդիկ են:
- Գուցե իսկապե՞ս շատ են հավանում և գնահատում գործող իշխանությանը, նրանց վարած քաղաքականությունը:
- (Ծիծաղում է):
- Հասարակություն և արվեստագետ կապի մասին ինչ կասեք, արդյո՞ք այն կա: Եւ քանի որ արվեստագետները բևեռացված են, այսինքն` իշխանական և ընդդիմադիր, ըստ Ձեզ, հասարակությունը որ ճամբարում կանգնածի խոսքի կարիքն ունի:
- Կարծում եմ` հասարակությունն այն տեսակ մտավորականի կարիք ունի, որն առաջ կբերի գաղափարներ, որտեղ անընդհատ կհիշեցնի մարդուն, որ իրեն խոստացված էր ավելի լավ կյանք, դրախտ էր խոստացված: Այսինքն` պետք է այդ երազանքը վառ պահել, որ մարդիկ չհանգստանան, չհամակերպվեն իրականության հետ և ասենք հինգ հազար դրամով իրենց ձայնը չվաճառեն, հավատան, որ հնարավոր է ավելի լավ հասարակություն, պարզապես չվախենան երազելուց, թող մոռանան իրենց ինչ սովորեցրել են և երազել սովորեն:
Վերջին ընտրություններին ես կուզեի այլ պատկեր ունենայինք, չլիներ սովորական սպասվածի պես: Օրինակ, ես կուզեի, որ քաղաքապետը կին լիներ:
- Ի նկատի ունեք Հեղինե Բիշարյանի՞ն:
- Եկեք անգամ նրա անունը չհիշատակենք: Կուզենայի կին լիներ, օրինակ ռոք երգչուհի լիներ: Գերմանիայում, հիշում եմ` ֆեմինսիտները կոչ էին անում, որ Անգելա Մերկելիին հանկարծ ձայն չտան, չխաբվեն, որ կին է: Մեզ մոտ թեև ասում են` Գագիկ Բեգլարյանը դմբուզ ունեցող տղա է, բայցևայնպես քարոզարշավի ընթացքում փորձում էին իր այդ դմբուզը ցույց չտալ, նա էլ մի կերպ փորձում էր կուլտուրական խոսել: Եթե Գագիկ Բեգլարյանը խոսեր այնպես, ինչպես առօրյայում է խոսում իր ընկերների հետ, ավելի համակրելի կլիներ: Այդ տեսակ մարդիկ իրենք իրենց հետ ունեն ներքին տրագեդիա, ներքին հակասություն: Միգուցե դա է պատճառը, որ այդ մտավորականների կարիքն ունեն, իրենց գովում են, իրենք իրենց աչքին բարձրանում են: Դրա համար էլ ընդգրկեցին Հանրապետականի շարքերում այսպես կոչված մտավորականների: Բայց ես չեմ հասկանում, թե ինչու են նրանք ամաչում այն փաստից, որ իրենք ինտելեկտուալ չեն:
- Այն պարզ պատճառով, որ քաղաքականությամբ զբաղվողն առնվազն որոշակի ինտելեկտ պիտի ունենա, որոշակի հատկանիշների կրող պիտի լինի:
- Ձեւ անել պետք չէ, ավելի կարևոր է ազնվությունը: Ու քանի որ հիմա խաղաքարտերը բաց են, իրենք ստել դժվարանում են: Իսկ իրենց փոխարեն հիմա այդ մտավորականները բարձրաձայն ասում են, որ իրենք ժողովրդավարությանը դեմ են, ինչը չէր ասի նույնիսկ Սերժ Սարգսյանն անձամբ:
ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=28139
Հարցազրույց արվեստագետ Գրիգոր Խաչատրյանի հետ
ԵՐԲ ԱՐՋԸ ՕՁԻՆ ԲՌՆՈՒՄ Է
- Մտավորականության քաղաքացիական դիրքորոշումն, ըստ Ձեզ, այսօր ինչպիսի՞ն է, և ի՞նչ է Ձեզ համար մտավորականությունը:
- Ժամանակին ինձ մեկը հարցրեց` ինչի, դու մտավորական չե՞ս, ասացի` ոչ, մտավորականը նա է, ով իշխանության կողքն է կանգնած, մեր հերթապահ մտավորականները, որ եկել են սովետից:
Շատ լավ է, երբ դուք երիտասարդների եք բերում այս դաշտ: Պետք է կոտրել այդ կարծրատիպը:
Մտավորականության կոնկրետ սահմանում չեմ կարող տալ, բայց կարող եմ ասել, որ նա պետք է լինի բացակա, հակառակորդ մարդու դատապաշտպան, կիսապաշտպան, հարձակվող: Նա պետք է ցույց տա, վերլուծի, ախտորոշի հիվանդությունները, որով տառապում է հասարակությունը, և նրանք քիչ չեն:
Լևոն Տեր-Պետրոսյանն այդ ախտորոշողներից մեկն է:
Իսկ քաղաքացիական դիրքորոշման մասին ասեմ, որ արդեն “ընդդիմադիր” բառն իր մեջ կրում է դիրքորոշում: Ընդդիմադիր լրագրողական դաշտն իր դիպուկահար հոդվածագիրներով լույս է վառում, որից սարսափահար խավարասերները փախչում են, գնում դավեր նյութելու, ձեզնից ազատվելու համար, որոնց պատճառով վտանգված է լրագրողի անվտանգությունը: Մինչև երեկ ազատազրկված էր Արման Բաբաջանյանը, կալանավորված է Նիկոլ Փաշինյանը, մշտապես հալածված է Գագիկ Շամշյանը… Մեդուզա Գորգոնան ոչնչացավ, երբ իր դեմքը ցույց տվեցին: Աբսուրդի թատրոնի բոլոր պիեսներն այս ընթացքում ցուցադրվեցին, Կաֆկայի ամբողջ ստեղծագործությանը մենք նատուրալիստորեն ծանոթացանք, վերընթերցեցինք ծուռ հայելիների թագավորությունը:
- Վերջին ընտրությունների ժամանակ արվեստի գործիչներ ընդգրկվեցին քաղաքականության մեջ. ասում են` թեև իրենց հայացքներով ընդդիմադիր են, բայց հիմա էլ եկել են ներսից հարցեր բարձրաձայնելու: Սա տարբերակ չէ՞:
- Մինչև մարտի մեկը գուցե կիսատոներ կային իրենց համար, այսինքն` չէին ուզում որևէ մեկին նեղացնել և իրենց համար անհարմարություններ ստեղծել, բայց այսօր հարցը չափից դուրս հստակ է՝ կամ-կամ: Եթե չգիտես, բացիր թերթը կամ նայիր բազմաթիվ տեսագրությունները, ուր բազմաթիվ փաստերից քեզ համար պարզ կդառնա, թե ով է հանցագործը, մարդասպանը, գողը, կաշառակերը… ամեն ինչ հայտնի է, բայց օրենքի գերակայության բացակայությունը դեռ ազատազրկումից պահում է նրանց, իսկ դու կանգնում ես նրանց կողքը:
Նրանց կողքին կդնեի նաև կաթողիկոսին, որը պետք է լավ իմանա առաջին սաղմոսը՝ մեղավորների հետ սեղան մի նստիր, ճանապարհ մի գնա, այն տպավորությունն ունեմ, որ ինքը նախանձում է մեր օլիգարխներին, որ կուզենար վեղարը հանել և ապրել նրանց պես: Իսկ այդ “արվեստագետները” և իրենց են խաբում, և ուրիշներին: Դպրոցական դասագրքում մի առակ կա. երբ արջը օձին բռնում է և ուղղելով ասում, որ չի սիրում ծուռ-մուռ գնացողներին: Այսօր շատ են այն մտավորականները, որոնք հստակ խուսափում են իրենց դիրքորոշումն արտահայտել: Իսկ այն, ինչ իրենք անում են կամ ասում են, ընդամենը ծվծվոց է:
- Լավ, ասենք վաղը ընդդիմությունը եկավ իշխանություն, Ձեր ասած մտավորականները ինքնըստինքյան կդառնան ընդդիմություն: Ձեր և Ձեր ընկերների դիրքորոշումն ինչպե՞ս է լինելու:
- Այդ տեսակն իրեն այն ձևով է պահելու, ինչպես առաջ էր պահել, բայց նրանք, ովքեր այսօր ընդդիմադիր դաշտում են, էլի իրենց կարծիքը ցանկացած երևույթի նկատմամբ պիտի հայտնեն: Տեր-Պետրոսյանի իշխանության տարիներին ես աշխատում էի “Ար” հեռուստաընկերությունում և վարում էի “Քաղաք” ծրագիրը, որտեղ մի կադր կար` մի կին, ձեռքին հաց, իր սոցիալական կարգավիճակից ելնելով, ոչ վայելուչ խոսքեր էր ասում առաջին նախագահի հասցեին: Եվ դա ամեն շաբաթ գնում էր եթեր, բայց ես երբևէ չեմ լսել քննադատություն իմ այն ընկերներից, ովքեր իշխանության մեջ էին: Այսինքն` խոսքի ազատությունը հստակ պահպանված էր: Ես կարող եմ միայն ասել՝ խոսքի ազատություն եմ ուզում, և վերջ: Հենց միայն այդքանով ես կարող եմ կանգնել նրա կողքին, որովհետև ինքն այդ հեռուստատեսությունը ոչ փակեց, ոչ էլ քննադատեց:
- Մյուս ճամբարի մշակույթի, արվեստի գործիչներն էլ շատ լավ հիշում են Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ժամանակաշրջանը և բոլորովին չեն ուզում անցյալի վերադարձ:
- Նախ դա անցյալի վերադարձ չէ , անցյալի վերադարձը այս 37 թվերին համապատասխան այսօրվա իրականությունն է, և հետո, երբ ճանճը նստում է քթիդ, չես քշո՞ւմ, մտածելով` որ կարող է ավելի մեծ ճանճ նստի, քո ֆունկցիան քշելն է: Ես քշում եմ այդ ճանճին ու վերջ, այսօր ամենակարևորը քշելու մեխանիզմն աշխատացնելն է:
- Կոնգրեսը որդեգրել է սահմանադրական ճանապարհով գնալու տարբերակը: Արդյոք սա չի երկարաձգում գործընթացը: Արդյոք հավատում եք արտահերթ նախագահական ընտրություններին:
- Խնդիրը հավատը չէ, կարևորը քայլերն են, ճանապարհն ավելի կարևոր է, քան նպատակը: Հանգուցալուծումը կարող է լինել բոլորովին անակնկալ: Դրա համար ես ստեղծել եմ Պատահականությունների պլանավորման ազգային կենտրոն և պլանավորել այս եղանակային փոփոխությունները անտառագոյացության համար, որ այնտեղից դուրս գան Ռոբին Հուդեր, վերականգնելու համար սահմանադրական կարգը:
Անհամբերություն բոլորիս մոտ կա, սպասում ենք այդ օրվան և ցանկանում ենք դա շատ շուտ տեղի ունենա, բայց դանդաղ գնանք, որ տեղ հասնենք: Կորուստներ չէի ցանկանա ունենանք, որովհետև շատ բան ենք կորցրել այս իշխանությունների շնորհիվ: Ես իշխանություն չեմ ուզում ասել, սա պետք է լիներ ծառայություն, մինչդեռ իրենք են որոշում` ով որ փողոցով քայլի, ով որտեղ կանգնի: Կոստյում հագած առնետները, մկները փախչելու և իրենց ծակը մտնելու փոխարեն ազատորեն շրջում են քաղաքում, ղեկավարում պետությունը… սա ժանտախտ է:
- Անընդհատ քննադատում եք “իշխաններին”, լավ, դրական քայլ այս իշխանությունն ընդհանրապես չի՞ արել:
- Նրանք հաշվետու են մեր առջև իրենց պարտավորությունների կատարման մեջ և եթե թերանային, դեռ ոչինչ, բայց նրանք ժողովրդին ծառայելու փոխարեն վախեցնում են, ուզում են ստրկացնել, լավագույններին գցում են բանտեր և սպանում: Ինչպես կարելի է այսքանից հետո լավ բան ասել:
- Մեր ավագանիները մեկ առ մեկ թվարկում են քաղաքապետի բոլոր արժանիքները, մտավորական է, դմբուզ ունի, ասում է, անում է, նրա հոգում թատրոն կա: Քաղաքապետը շա՞տ է տարբերվում Ձեր պատկերացրած քաղաքապետի չափանիշներից:
- Ասողներն արդարացնում են իրենց հանցավոր ընտրությունը: Ես ոչ միայն քաղաքապետին, այլ նաև նախագահին, մյուսներին տեսնում եմ փողոցում քայլող, մարդկանց հետ ազատ շփվելուց: Խորհրդարանում իրենց համար եկեղեցի են կառուցում, որպեսզի մարդկանց հետ չշփվեն, որովհետև իրենք գիտեն մարդկանց վերաբերմունքն իրենց նկատմամբ: Դեռ 95-ին նկարիչ ընկերներիցս մեկը խորհրդարանում կազմակերպում էր ցուցահանդես, որը ես մերժեցի` ասելով, որ իրենք պիտի գան ցուցասրահ: Վերջերս էլ այդպիսի մի առաջարկ նորից արեցին, և ես էլի մերժեցի, չմասնակցեցի: Ինչո՞ւ է իրավաբանական ֆակուլտետ ընդունվել ցանկացողների թիվն այդքան մեծ. դա այն մասնագիտությունն է, որը պետք է պաշտպաներ մարդու իրավունքները, ազատությունները, շահերը, բայց հարցրեք արդյոք ինքը չի՞ գնում հեշտությամբ փող վաստակելու համար: Այսինքն` երբ այդ պաշտոնի համար նման ձգտում չլինի, այդ ժամանակ կնշանակի, որ ինչ-որ մի բան մեր երկրում փոխվել է:
- Ասում եք իրենք պետք է գան արվեստին մոտ, ոչ թե մենք պետք է գնանք նրանց մոտ, մեր քաղաքական գործիչները որքանո՞վ են մոտ կանգնած արվեստին:
- Միայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանին կարող եմ նշել: Ընտրություններից առաջ մենք մի ցուցահանդես էինք կազմակերպել, որտեղ 96 թվականի Տեր-Պետրոսյանից մի ելույթ էինք ցուցադրել, որտեղ ինքն ասում էր, որ մտավորականը, արվեստագետը պետք է քննադատի, հակադրվի իշխանությանը, ասելով ինչ ուզում է, բայց մի պայմանով, որ ինքը պետք է լինի վերջին հուսահատվողը: Ինչ վերաբերվում է նրանց, ապա ինձ համար նրանք առնետներ և խավարասերներ են, որոնց համապատասխան արվեստի սպասարկում կա, բայց արվեստը չի կարող սպասավոր լինել:
ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=28314
Интервью с художником Кареном Оганяном
ПРЕСТУПНЫЕ ИНТЕЛЛИГЕНТЫ
- Что для вас интеллигенция? Какова гражданская позиция нынешней интеллигенции?
- Слово интеллигент происходит от intellectual и означает «мыслить и выражать свои мысли». Но в Армении нет почти людей, умеющих мыслить и выражать свои мысли. Немало думающих людей, но из-за атмосферы старха немногие могут выразить свое мнение и мысли. С другой стороны, есть группа «интеллигентов», которые «смело» выражают свои мысли у ног власти. Думаю, интеллигентами можно назвать лишь тех, кто находится рядом с оппозицией.
Интеллектуальный человек всегда выступает против каких-то идей и за свободу и справедливость. К примеру, Оган Дурян, Ерванд Манарян, несмотря на возраст, они находятся рядом с оппозицией. Другая часть так называемой интеллигенции, которая с успехом «доит» общество – это лишь группа преступников. Преступные интеллигенты, исходя из собственных интересов, не замечая атмосферы в стране, находятся рядом с властью. Но параллельно с этим появился другой образ борьбы интеллигентов, вернее, молодых деятелей искусства, которые, в отличие от нынешней интеллигенции, не боятся выражать свои мысли. Потому что видят пример нынешней «интеллигенции» и подавленного ими общества.
Интеллигенты, находящиеся рядом с властью, делают все, чтобы мы не могли жить независимо и свободно. И хотя прекрасно понимают, что живем мы в подавленной стране, они ни перед чем не остановятся ради славы.
- Слава в обществе, которое их не принимает?
- Я ставлю разницу между обществом и оппозицией. Общество можно подразделить на три части – оппозиция, власть и молчуны. Провластные интеллигенты продолжают толковать о «кочаряновском» здоровом образе жизни – смешно. Они хотят этим охмурить общество, которое, кстати, легко поддается обману. Когда интеллигенция маргинализируется от общества, она впадает в печальное состояние, потому общество, которое питается телевизором, больше в них не нуждается. И власть взяла на себя обязательство проталкивать интеллигентов, воспитанных на телевизоре.
- Вы дифференцировали общество после 1 марта?
- 1 марта стало ясно, кто есть кто.
- Вы принадлежите к числу немногих, кто в своем искусстве отразил 1 марта.
- Мне кажется, человек искусства всегда должен быть против власти. Если Левон Тер-Петросян придет к власти, я все равно буду в оппозиции. Оппозиция для меня – это противник насилия. Что касается 1 марта, то я не мог не отразить в своем искусстве чувства, которые пережил, когда рядом умирали люди.
- В какой стране вы живете?
- В отличие от кочаряновских времен, сегодня оппозиции удается сдерживать власть от полной диктатруры. Хотя мы не слишком далеки от диктатуры, но благодаря борющимся людям она пока не вылилась в тоталитаризм.
Если честно, я борюсь не ради общества, а ради свободы, потому что общество не желает свободы. В Армении больше озабочены не отсутствием свободы, а социальными проблемами, и пока не будет найдено их решение, вряд ли общество задумается о свободе.
- Избранные в Совет старейшин Еревана интеллигенты утверждают, что оппозиционны по сути, но намерены бороться изнутри.
- Я не признаю такую оппозицию. Каждый из них пришел за своим интересом, потому что если они хотели бы поднимать проблемы, они могли бы сделать это на площади. Я сам не разделяю всех идей Армянского национальногго конгресса, но я на площади, и здесь борюсь во имя свободы. Честно говоря, я не верю ни одному слову старейшин. Не могу назвать всех провластных врагами, потому что можно многих понять.
- Вам удается доводить до людей свои идеи?
- Чтобы понять мое искусство, нужно осознавать свое подавленное состояние и понимать, что нуждаешься в свободе. Мое искусство не для этого общества, потому что оно не желает свободы. Я не обвиняю людей – они боятся.
Беседовала
СИРАНУШ ПАПЯН
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=10256
ՀԱՆՑԱԳՈՐԾ ՄՏԱՎՈՐԱԿԱՆՆԵՐ
Հարցազրույց նկարիչ Կարեն Օհանյանի հետ
- Կարեն, ի՞նչ է Ձեզ համար մտավորականությունը: Ըստ Ձեզ` ինչպիսի՞ն է այսօրվա մտավորականության քաղաքացիական դիրքորոշումը:
- Մտավորականություն բառը intellectual բառի հայերեն թարգմանությունն է, այսինքն` մտածել, մտածածն արտահայտել: Սակայն մտածածն արտահայտող մտավորականներ Հայաստանում այսօր գրեթե չկան: Հայաստանում կան ինտելեկտուալ մարդիկ, բայց քանի որ այստեղ կա շատ մեծ վախի մթնոլորտ, այդ պատճառով էլ Հայաստանում ինտելեկտուալ մարդը չի կարողանում լիարժեք իր կարծիքը, իր ինտելեկտն արտահայտել: Մյուս կողմից, կա մտավորականների մի խումբ, որն իշխանության ոտքի տակ է և կարողանում է “համարձակ” իր դիրքորոշումն արտահայտել: Իմ կարծիքով, այսօր միակ համարձակ մտավորականներն ընդդիմության կողքին կանգնած մտավորականներն են:
Առհասարակ, ինձ համար ինտելեկտուալ մարդը նա է, ով դեմ է ինչ-որ գաղափարների, դեմ է հանուն ազատության և արդարության: Օրինակ, Օհան Դուրյանը, Երվանդ Մանարյանը և ուրիշներ, չնայած իրենց տարիքին` կանգնած են ընդդիմության կողքին: Այսպես կոչված մտավորականության մյուս թևը, որը լիարժեք “կրթում է” հասարակությանը, հանցագործ մտավորականների խումբն է: Ես չեմ խուսափում այս արտահայտությունից: Հանցագործ մտավորականներն, իրենց շահերից ելնելով, չնկատելով երկրում տիրող հանցագործ միջավայրը, կանգնած են իշխանությունների կողքին: Մյուս կողմից, պայքարելու ուրիշ ձև է ստեղծված, որը ոչ թե կարելի է անվանել մտավորականների պայքար, այլ երիտասարդ արվեստագետների պայքար, որոնք ընդդիմադիր են և ի տարբերություն այսօրվա այսպես կոչված մտավորականությանը` չեն վախենում համարձակ արտահայտվելուց: Իսկ համարձակ երիտասարդները կարողանում են արտահայտվել, որովհետև այսօր տեսնում են իրենց “կրթող” մտավորականությանը, նրանց “ինտելեկտը”, և դրա արդյունքում՝ ճնշված հասարակությանը:
Իշխանության կողքին կանգնած մտավորականներն ամեն ինչ անում են, որ զերծ մնանք անկախ և ազատ ապրելու դիրքորոշումից: Ու թեև շատ լավ հասկանում են, որ ապրում ենք ճնշող երկրում, բայց փառքի հասնելու ճանապարհին նրանք ոչ մի բանի առաջ կանգ չեն առնում:
- Փառքի հասնեն մի հասարակությունում, որն իրենց չի՞ ընդունում:
- Ինձ համար հասարակությունը տարանջատվում է ընդդիմությունից: Հասարակությունն այսօր կարելի է բաժանել երեք մասի. առաջին մասը ընդդիմությունն է, երկրորդ մասը` իշխանությունը, իսկ երրորդ մասն այն հասարակությունն է, որը լռում է: Իշխանության կողքին կանգնած մտավորականներն ի՞նչ են խոսում. նրանք խոսում են երիտասարդների համար քոչարյանական ժամանակից եկած առողջ ապրելակերպի մասին. դա ծիծաղելի է: Այդ ձևով նույն մտավորականությունը ուզում է հասարակությանը խաբել, իսկ մեզ համար գաղտնիք չէ, որ մեր հասարակությունը շատ հեշտ է խաբվում: Երբ մտավորականությունն առանձնացվում է հասարակությունից, ինքն ընկնում է տխուր վիճակի մեջ, և հասարակությունն էլ որովհետև չունի այդ ինտելեկտը, կրթվում է հեռուստատեսությամբ ցուցադրվածով: Այսինքն` հասարակությունը կրթվում է հեռուստացույցով, իսկ այդ ճանապարհով կրթված մարդիկ հիմնականում այսօրվա իշխանության մեծացրած մտավորականներն են: Իշխանությունն իր վրա է վերցրել նրանց առաջ տանելու պարտականությունը:
- Այս բաժանումն արեցիք մարտի մեկի՞ց հետո:
- Իհարկե: Մարտի մեկից հետո պարզ դարձավ` ով, ով է:
- Կարելի է ենթադրել, որ հեռուստատեսությամբ ազատ խոսքի, տարակարծության բացակայություն է հանգեցնում հասարակության մեջ Ձեր նշած երեք բաժանումներին:
- Ոչ միայն հեռուստատեսությունում, այլ ամբողջ Հայաստանում մեծագույն խնդիր է ազատ խոսքը:
- Մարտի մեկից հետո այն քչերից էիք, որ Ձեր արվեստով, Ձեր կտավներով անդրադարձաք այդ թեմային:
- Իմ կարծիքով, արվեստագետը միշտ պետք է դեմ լինի իշխանությանը: Եթե Լևոն Տեր-Պետրոսյանը գա իշխանության, ես էլի ընդդիմադիր եմ լինելու: Հետևաբար, ստեղծվում է հզոր պետություն, հզոր երկիր, հզոր արվեստագետների ընդդիմություն: Ընդդիմությունն ինձ համար բռնությանը դեմ լինելն է: Եթե լինի բռնություն Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ժամանակ, ես էլի լինելու եմ ընդդիմադիր, այսինքն` ինձ համար արվեստագետը պետք է լինի ընդդիմադիր հայացքներով մեկը: Ինչ վերաբերում է մարտի մեկին, երբ իմ կողքը մարդ է մահացել, ես տեսել եմ դա… իմ արվեստով չանդրադառնալ դրան չէի կարող: Եվ մինչև հիմա էլ իմ արվեստով պայքարում եմ դրա դեմ:
- Այս պահին ինչպիսի՞ երկրում եք ապրում:
- Այս պահին, համեմատելով Քոչարյանի ժամանակահատվածի հետ, համենայն դեպս ըմդդիմությունը կարողանում է այնպես անել, որ իշխանությունը չկարողանա լիարժեք ինքնաարտահայտվել, այսինքն` լիարժեք բռնատիրության վերածել երկիրը: Թեև բռնատիրությունից շատ հեռու չենք, բայց ընդդիմությունը հսկողի դերում է, որ չկարողանան լիարժեք բռնապետության վերածել. գոնե մի քանի բռնությունից կարողանում ենք զերծ մնալ: Դա այն մարդկանց շնորհիվ է, որոնք ակտիվ պայքարում են: Այսինքն` ես եթե դադարեմ ակտիվ պայքարել, նշանակում է ես դադարում եմ պայքարել նաև արվեստում: Ինձ համար պայքարը ոչ թե հաղթանակի հասնելն է, այլ կարողանալ այդ պայքարով ինչ-որ չափով գոնե բռնապետությունը սանձել:
Գիտեք, եթե անկեղծ ու ազնիվ ասեմ` ես հասարակության համար չեմ պայքարում, ես պայքարում եմ ազատության համար, բայց հասարակությունն ազատություն չի ուզում: Հայաստանում, շփվելով մարդկանց հետ, հասկանում ես, որ այստեղ առաջնահերթ խնդիրը ոչ թե ազատության խնդիրն է, այլ սոցիալականի, և մինչև չլուծվեն սոցիալականի հետ կապված խնդիրները, հազիվ թե հասարակությունը շտապի մտածելու ազատության մասին:
- Մինչև մարտի մեկը իշխանության ո՞ր քայլերն էին, որ Ձեզ դուր չեկան, այսպես ասած ըմբոստացրին, և Դուք որոշեցիք միանալ շարժմանը, գնալ հրապարակ:
- Ես տասը տարուց ավել է, ինչ պայքարում եմ: Յուրաքանչյուրն ուղղակի պետք է կույր լինի, որ չկարողանա տեսնել երկրում տիրող կեղտոտությունները…
- Երեւանի ավագանի-արվեստագետներից շատերն ասում են, որ եկել են պայքարելու հենց այդ կեղտոտությունների դեմ, որ իրենք իրենց գաղափարներով ընդդիմադիր են:
- Երկու խոսքով ասեմ` ինձ համար այդպիսի ընդդիմություն գոյություն չունի: Նրանցից յուրաքանչյուրը եկել է իր շահերի համար, քանի որ եթե կարողանային այնպիսի հարցեր կբարձրացնեին, որոնք այսօր հուզում են հասարակությանն ու ընդդիմությանը, և կբարձրացնեին հրապարակում: Այսինքն` եթե ես հրապարակում չլինեմ, ուրեմն կլինեմ իրենց նման: Գուցե ես ՀԱԿ-ի ոչ բոլոր գաղափարներն եմ կիսում կամ ընդունում, բայց ես հարապարակում եմ, որովհետև այստեղ ես պայքարում եմ հանուն ազատության: Անկեղծ ասած, ուղղակի համոզված եմ, որ այդ ավագանիները չեն կարող որևէ բան անել, նրանց ոչ մի խոսքին էլ չեմ հավատում: Չեմ կարող ասել` ովքեր իշխանության մեջ են՝ իմ թշնամիներն են, որովհետև համենայն դեպս մարդիկ կան, որ ստիպված են գնում այդ քայլին, ինչը թեև ողջունելի չէ, բայց մի փոքր հասկանալի է:
- Ձեր արվեստով կարողանո՞ւմ եք հասարակությանը Ձեր ասելիքը տեղ հասցնել:
- Իմ արվեստը հասկանալու համար պետք է լինես ճնշված, բայց հասկանաս, որ դու ճնշված ես, որ հետևաբար քեզ ազատություն է հարկավոր: Իմ արվեստն այս հասարակության համար չէ, որովհետև մեր հասարակությունը չի ուզում ազատություն, բայց ես չեմ մեղադրում հասարակությանը, քանի որ նրա մոտ գերիշխում է վախը:
ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=28266
Интервью с актером Варданом Петросяном 124928942488.BMP
ПОБЕЖДАЕТ ТОТ, КТО ИДЕТ ДО КОНЦА
- Что есть, по-вашему, интеллигенция?
- Не помню, кто сказал, что интеллигент в любой ситуации ставит духовное выше материального, всеобщие интересы – выше личных. Но только ли это? Утверждать, что интеллигент – это человек, зарабатывающий интеллектуальным трудом, было бы недостаточно. Мне кажется, что интеллигенция – эта та категория общества, которая должна заменить собой утерянную аристокартию, избранных общества. К сожалению, у нас этого не произошло по ряду причин. Начиная с 8 века, когда нашу аристократию вырезали арабы, и так, в течение долгих веков, она уничтожалась разными племенами захватчиков. Они понимали, что для завоевания народа необходимо в первую очередь овладеть его мыслью, духом. А в начале 20 века армянская интеллигенция была буквально уничтожена в Восточной и Западной Армении. В большевистский, сталинский период история повторилась, а в годы застоя интеллигенция стала номенклатурной. Это уже не так интеллигенция, о которой мы говорим. Тем не менее, в годы Карабахского движения эта самая номенклатурная интеллигенция обнаружила в себе патриотическую энергию и встала во главе Движения. Но потом произошел очередной «белый геноцид» - миграция интеллигенции. Интеллигенция не смогла найти свое место в стране, которая начала жить по законам джунглей. Это вульгарный капитализм. И остались в стране, да проститься мне, бесхозные, беззубые интеллигенты. Люди, которые не в состоянии были стоять у общественного руля. Интеллигенты стали руководствоваться принципом «живи там, где кормят», и я не могу сказать, что это им не удалось. Но есть светлые интеллигенты, которые героически несут свой крест и делают свое дело. К сожалению, их не так много. Думаю, жизнеспособность нации зависит от жизнеспособности интеллигенции, от того, способна ли она поднимать проблемы и вести за собой народ.
- Какова гражданская позиция интеллигенции сейчас?
- Думаю, активной гражданской позицией должан обладать не только интеллигенция, но и любой гражданин страны, потому что человек должен быть прежде всего гражданином (а не горожанином), он не вправе быть безразличным к происходящим в стране процессам. Просто людям сломали хребет. В годы «без света» мы верили в карабахское движение, потом нам пришлось разочаровываться снова и снова, затем наступил вульгарный капитализм, и люди просто разочаровались и утеряли веру. В них окончательно убили гражданские чувства, чтобы легче было править. И задачей нынешней интеллигенции является как раз борьба с безразличием.
- Вам удается своим искусством пробить это безразличие?
- Я постоянно пытаюсь это сделать. К сожалению, в последнее время некоторые журналисты стали комментировать это более вульгарно. В 2006-ом, когда это безразличие, как мне показалось, достигло опасных масштабов, я поставил спектакль «Что делать», в финале которого звучит фраза «восстань, народ армянский, нельзя жить со сломанным хребтом». В отличие от него моя последняя постановка называется «Пожизненно заключенные», в которой я пытаюсь показать, что, живя в тюрьме, мы не можем добиться ничего хорошего, и мы уже стоим на рубеже, по ту сторону от которого нам угрожает опасность.
Наш Театральный институт забывает, что, наряду с профессиональным образованеим, он должен воспитывать граждан. Происходят события, к примеру, трагедия 1 марта, которыми должен питаться человек искусства. А режиссер, окнчивший Театральный институт, ставит почему-то «Ради чести». Потому что его не учили реагировать на явления. К сожалению, часть интеллигенции не желает реагировать на современные явления, а другая часть не умеет.
- Говорят, интеллигенция должна быть оппозиционной?
- Поскольку государственный аппарат по сути своей является карательным механизмом, вполне естественно, что интеллигенция должна выступать против него, но нельзя быть все время в оппозиции. Серьезный человек должен анализировать ситуацию, приветствовать позитивные шаги и критиковать негативные.
Гете, к примеру, всегда находился рядом с кайзером, потому что считал, что лучше несправедливость, чем утеря правопорядка. Но нужно приветствовать и тех, кто борется, и такие люди у нас есть. Напрасно к нашим интеллигентам пытаются прилепить ярлыки – продался этому, другому. Так мы ничего не добьемся.
- Вы думаете, интеллигенты, которые стали членами Совета старейшин Еревана, сумеют поднимать проблемы и решать их?
- Не знаю. Мне не очень хочется об этом говорить. Хотя, возможно, им кажется, что там они могут быть чем-то полезными. Может, им удастся направлять средства мэрии не на строительство бензоколонок, а на вывоз мусора? Я знаком со многими, это честные люди. Думаю, им будет непросто, потому что с нынешней властью сложно работать, у них другие приоритеты.
- По вашим спектаклям сложно определить, на чьей вы стороне.
- Пока у меня работают мозги, я не буду ни на стороне оппозиции, ни властей. Меня пытаются обвинять и те, и другие. Оппозиционные журналисты называют меня лизоблюдом. Властная сторона гораздо корректнее, хотя в президентский аппарат поступают письма с требованием закрыть мои спектакли. Мне сложно выдерживать удары с обеих сторон, но я знаю, что побеждает тот, кто верит в свои принрципы, кто идет до конца.
Для здорового общества очень важен правильнй баланс между властью и оппозицией. Я желаю удачи оппозиции, благодаря присутствию которой власть предпринимает какие-то шаги. Но я сторонник реформ.
- Есть ли у Вардана Петросяна рецепт?
- Нам в первую очередь нужно духовное очищение, и в этом нам поможет вера. Очень надеюсь, что в нашем народе возродится вера. В своих работах я пытаюсь проводить красной чертой стремление к вере, путь к Богу. Многие говорят, что революция, политические решения могут изменить мир. Но кто принимает эти решения? Разве не они довели страну до точки? Сколько можно обвинять других и не замечать собственных пороков? Думаю, пора найти в себе силы взглянуть на свои раны. Есть превратное мнение о верующих людях – считается, что они не в силах бороться. Но верующему человеку нужны светлые идеи. Эти идеи не сваливаются с неба, они должны созреть, и из этих идей родятся светлые люди.
- Как бы вы оценили нынешнюю ситуацию?
- Мир день ото дня деградирует, и наш народ тоже катится со всеми по наклонной. Но на пути деградации, как правило, рождаются светлые головы. В природе есть свой баланс – чем больше прессинг, тем больше шансов родиться Комитасу. Когда-нибудь люди поймут, что так дальше невозможно. Они либо повернуться лицом к Богу и будут жить с ним в мире, либо человек сам себя уничтожит. Думаю, экономические, политические, культурные катастрофы случатся везде.
Беседовала
СИРАНУШ ПАПЯН
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=10245
ՀԱՂԹՈՒՄ Է ՆԱ, ՈՎ ԳՆՈՒՄ Է ՄԻՆՉԵՒ ՎԵՐՋ
Հարցազրույց դերասան Վարդան Պետրոսյանի հետ
-Ձեր պատկերացմամբ ի°նչ է մտավորականությունը:
-Չեմ հիշում ով է ասել` մտավորականը նա է, որ յուրաքանչյուր իրավիճակում հոգևորը բարձր է դասում նյութականից, ընդհանուրի շահերը սեփականից: Բայց արդյո°ք միայն… Ասել, որ մտավորականը նա է, ով զբաղվում է միայն մտքի աշխատանքով, գումար է վաստակում դրանով, դեռ քիչ է: Իմ կարծիքով` մտավորականությունը հասարակության այն խավն է, որը պետք է կարողանա փոխարինել ժամանակին կորած արիստոկրատիային, հասարակության ընտրանուն: Ցավոք սրտի, դա մեզ մոտ տեղի չունեցավ ավելի շատ պատմական պատճառներով: Սկսած 8-րդ դարից` նախ արաբների կողմից մեր ազնվականությունն ուղղակի մորթվեց, իսկ հետո արդեն ժամանակ առ ժամանակ մորթվեց նվաճող ցեղերի կողմից: Նվաճողները շատ լավ հասկանում են մի բան` եթե ուզում ես ժողովրդին ծնկի բերել, պետք է առաջին հերթին ծնկի բերել նրա միտքը, նրա ոգին: 20-րդ դարի սկզբին էլ Արևմտյան և Արևելյան Հայաստանում ուղղակի վերացրին հայ մտավորականությանը: Բոլշևիկյան, Ստալինյան ժամանակահատվածում պատմությունը կրկնվեց, իսկ Սովետական լճացման տարիներին վերածվեց նոմենկլատուրային մտավորականության: Սա արդեն չէր կարող լինել այն մտավորականը, որի մասին մենք այսօր ուզում ենք խոսել: Այնուամենայնիվ, պետք է ասել, որ Ղարաբաղյան շարժման սկզբից ինչքան էլ ասենք նոմենկլարտուային մտավորականություն, դա այն մտավորականությունն էր, որն իր մեջ կրում էր ուժեղ հայրենասիրական էներգիա և որը ոտքի կանգնեց, առաջնորդեց Ղարաբաղյան շարժումը: Բայց հետո տեղի ունեցավ հերթական սպիտակ ջարդը, այսինքն` մտավորականության սարսափելի արտագաղթ երկրից: Մտավորականները չկարողացան գտնել իրենց այստեղ, քանի որ ջունգլիի օրենքներ սկսեցին առաջ գալ, որտեղ ուժեղը թույլին պետք է ուտի: Դրանք գռեհիկ կապիտալիզմի օրենքներն էին: Իսկ ո°վ մնաց մտավորականներից. թող ինձ ներեն, հիմնականում մնաց թշվառ, անտեր, ատամները թափված, կոշիկները ծակ զանգվածը: Սրանք մարդիկ էին, ովքեր արդեն ի վիճակի չէին ժողովրդին առաջնորդելու: Մտավորականությունը սկսեց առաջնորդվել որտեղ հաց, այնտեղ կաց սկզբունքով, բայց չեմ կարող ասել, որ տապալվեց: Բայց միևնույն է, կան մտավորականներ, որոնք շատ լուսավոր մարդիկ են, նրանք հերոսաբար, անձնվիրաբար կրում են իրենց խաչը, անում են իրենց գործը: Ցավոք, նրանք քիչ են: Կարծում եմ` յուրաքանչյուր ազգի կենսունակությունը նաև կախված է մտավորականության կենսունակությունից` ինչքանով է նա ուժեղ, ինչքանով է նա ի վիճակի լուրջ խնդիրներ դնել ժողովրդի առջև և առաջնորդել իր ժողովրդին այդ խնդիրների լուծմանը:
-Իսկ ինչպիսի°ն է Ձեր ասած մտավորականության քաղաքացիական դիրքորոշումն այսօր:
- Ըստ իս` քաղաքացիական դիրքորոշումը պետք է լինի ակտիվ ոչ միայն մտավորականների, այլ նաև շարքային քաղաքացու մոտ, այսինքն` մարդը բառիս բուն իմաստով նախ պետք է լինի քաղաքացի (ոչ թե քաղաքաբնակ), նա իրավունք չունի անտարբեր մնալ երկրում տեղի ունեցող գործընթացների նկատմամբ: Ցավն այն է, որ ջարդվեց մարդկանց ողնաշարը: Մութ տարիները կարծես թե մեզ ուրիշ կերպ ջարդեցին, որովհետև հավատացինք Ղարաբաղյան շարժմանը, առաջնորդներին, հետո ևս մեկ անգամ հուսախաբվեցինք, հետո եկան ավելի վուլգար ժամանակներ, ավելի գռեհիկ կապիտալիզմ, և հայ մարդն ուղղակի դարձավ անտարբեր, անհավատ: Նրա մեջ կարծես դիտավորյալ կարողացան սպանել քաղաքացիական զգացումները, որպեսզի ավելի հեշտ իշխեն: Այսօր ընդհանուր առմամբ տիրում է անտարբերություն, և այսօրվա մտավորականի կոչումն է հենց այդ անտարբերության դեմ պայքարելը, մարդկանց մեջ մարդ արթնացնելը:
-Ձեր արվեստով ինչպե°ս եք փորձում հաղթահարել այդ անտարբերությունը:
-Դա անընդհատ փորձել եմ անել: Ցավոք սրտի վերջին ժամանակներում այն սկսվել է այլ կերպ ընկալվել, ավելի գռեհիկ է մեկնաբանվում մի քանի ծայրահեղ լրագրողների կողմից: 2006-ին, երբ այդ նույն անտարբերությունն ինձ համար արդեն ծայրաստիճան մտահոգող էր և անհանգստացնող, ես պատրաստեցի “Ի°նչ անել” ներկայացումը, որի վերջին արտահայտությունն էր` ոտքի’ կանգնիր, հա’յ ժողովուրդ, որովհետև կոտրած մեջքով ապրելն անհնար է: Ի տարբերություն դրա` իմ այս վերջին ներկայացումը կոչվում է “Ցմահ բանտարկյալներ”, որտեղ ես կարծես թե ցույց էի տալիս, որ մենք, ապրելով բանտում, որևէ լավ բանի չենք կարող հասնել, ես ցույց էի տալիս, որ մենք եկել, հասել ենք մի սահմանագծի, որից այն կողմ մեզ շատ մեծ վտանգ է սպառնում:
Մեր Թատերական ինստիտուտը, մասնագետ պատրաստելով, մոռանում է, որ առաջին հերթին քաղաքացի պետք է պատրաստել: Այսինքն` տեղի են ունենում իրադարձություններ, օրինակ` մարտի մեկը, որը ողբերգություն էր, որով վերջիվերջո պետք է սնվեր արվեստագետը: Բայց ի°նչ է անում արվեստի մարդը, ուսանողը, որն ավարտում է Թատերական ինստիտուտը. նա բեմադրում է “Պատվի համարը”, “Էլի մեկ զոհը”: Լավագույն ավանդույթները շարունակվում են, որովհետև նրան չեն սովորեցրել, նա չգիտի, որ ինչ-որ ձևով պետք է անդրադառնալ ասենք նման կյանքային երևույթների: Նա միայն գիտի բեմադրել կոկրետ ինչ-որ աշխատանք և լավագույն դեպքում այդ աշխատանքում ռեպլիկներով, ինչ-որ ակնարկներով անդրադառնալ իրադարձություններին: Սա շատ ցավալի երևույթ է, երբ մտավորականության մի մասը չի ուզում, մյուս մասն էլ ուզում է, բայց չի կարողանում հակազդել երևույթներին:
-Ընդունված կարծիքի համաձայն` մտավորականի համար մեկ առավելությունն էլ պետք է լինի իր կերպարով ընդդիմադիր լինելը:
- Այնքանով, որքանով յուրաքանչյուր պետական ապարատ ինչ-որ տեղ բռնության ապարատ է, բնական է, որ մատավորականն իր էությամբ լինի հակաբռնատիրական, բայց հնարավոր չէ մշտապես լինել ընդդիմադիր: Կարծում եմ` լուրջ մտավորականը պարտավոր է վերլուծել իրավիճակը, ողջունել որևէ լուրջ և դրական քայլ և դատապարտել անլուրջը կամ վտանգավորը: Հակառակ դեպքում եկեք պատկերացնենք` ինչ է ստացվում: Մտավորականը միշտ ընդդիմադիր է, մեկ էլ հանկարծ իշխանությունը երեք-չորս հրաշալի քայլ է անում, բայց ինքը ընդդիմադիր է, ի°նչ է, պետք է անընդհատ քննադատի°. չի ստացվի: Ուրեմն ես չեմ պատկերացնում մտավորականի միշտ ընդդիմադիր և միշտ իշխանամետ լինելը: Որպես կանոն իշխանամետ մտավորականները երբեք էլ այդքան շատ չեն եղել:
Օրինակ բերելով Գյոթեին, որը մարդկային քաղաքակրթության ամենամեծ դեմքերից է, նա իր երկրի շատ դժվար ժամանակահատվածներից մեկում կանգնեց կայսեր կողքին` ասելով` ավելի լավ է անարդարություն, քան կարգ ու կանոնի պակաս: Մտավորականի դիրքրոշումը միշտ պետք է լինի վերից նայող, վերլուծող և ամենաճշգրիտ քայլերն առաջարկող: Այո’, ընդունում եմ, որ մտավորականը անհրաժեշտության դեպքում պետք է գնա իշխանություններին դեմ և գնա մինչև բանտ: Ողջունելի է յուրաքանչյուր մտավորականի այն տեսակը, որը գնում է մինչև բանտ, ընդհուպ մինչև կառափնարան ոչ իր էգոցենտրիկ նկատառումներից, փառասիրություններից ելնելով, այլ հանուն իր ժողովրդի ապագայի: Մենք այսօր տեսնում ենք անհանգստացնող իրավիճակներ, տեսնում ենք նաև պայքարող մտավորականներ, և իզուր են այդ մտավորականներին անընդհատ պոզ ու պոչ կպցնում` ասելով, որ այս մտավորականը սրա ծախվածն է, մյուսը Եվրոպայի ծախվածն է և այլն, և այլն: Եկեք մի պահ Ճապոնիան, Եվրոպան, Թուրքիան, Ամերիկան, Ռուսաստանը մոռանանք, լուրջ նայենք և տեսնեք, որ ունենք լրջագույն խնդիրներ: Շառը սրա-նրա վրա գցելով, իրար անպատվելով` մենք երբեք առաջ չենք գնա:
-Ասում եք` մտավորականն իր կեցվածքով ընդհանուր առմամբ իշխանամետ չի եղել, սակայն վերջին ընտրությունների ժամանակ ոչ միայն մեր մտավորականները սատարեցին ՀՀԿ-ին, այլ նաև դարձան Երևան քաղաքի ավագանի: Արդյո°ք հավատում եք` նրանք ի վիճակի են հարցեր բարձրաձայնելու կամ հասարակությանն ուղղորդելու:
-Չգիտեմ` ինչքանով եմ ես իրավասու նրանց փոխարեն պատասխանել: Մյուս կողմից ինչքանո°վ է բարոյապես ճիշտ իմ` այստեղ չապրելու պարագայում այդ մասին խոսելը: Հիմա ինչ ասում եմ` իմ սուբյեկտիվ կարծիքն է, ուղղակի կիսվում եմ: Մինչև դատապարտելը ինչ-որ տեղ փորձում եմ այդ մարդկանց տրամաբանությամբ առաջնորդվել: Միգուցե նրանք մտածել են` իրենց այնտեղ գտնվելով կարող են ինչ-որ բան փոխել: Օրինակ` գումարը, որը քաղաքապետարան է գալիս, եթե պետք է ծախսվի բենզալցակայան կառուցելու համար, միգուցե իրենք ինչ-որ ձևով կարողանան այս գումարը օգտագործել աղբահավաքման կամ մշակույթի բարգավաճման համար: Ես չեմ ուզում ասել, որ նրանք վազեցին, գնացին, ծախվեցին, նրանց դատապարտել ես չեմ ուզում: Նրանցից մեծ մասին ճանաչում եմ որպես ազնիվ մարդկանց:
Մի անգամ մեր մեծերից մեկը, որին ժամանակին առաջարկեցին նախագահի խորհրդական մշակույթի գծով, հետս խորհրդակցեց` գնա թե ոչ: Ես խորհուրդ տվեցի չգնալ, քանի որ այդ պաշտոնում նա էական ոչինչ չէր կարողանա անել, բայց կարող էր կորցնել հեղինակությունը որպես իշխանությունների կողքին կանգնած մարդ: Նա չգնաց: Այնուամենայնիվ, ավագանին փորձելու է ինչ-որ բան անել, ինչն իրենց համար, հավաստիացնում եմ, շատ դժվար է լինելու: Այսօրվա իշխանությունների հետ աշխատելը դժվար է, որովհետև նրանք ուրիշ մտածողություն ունեն, նրանց համար առաջնային բաներ կան, որոնք ինձ համար առաջնային չեն: Տպավորություն ունեմ, որ յուրաքանչյուր իրավիճակում նրանց համար առաջնայինը սեփականն է, քան ընդհանուրը:
-Շատերը, դիտելով Ձեր ներկայացումները, չեն հասկանում` ի վերջո Դուք ո°ր կողմում եք գտնվում, քանի որ մեկ խփում եք մեխին, մեկ` նալին, այսինքն` ոչ իշխանության կողմից եք, ոչ էլ ընդդիմության:
-Եվ այդպես էլ կա, քանի դեռ իմ ուղեղը առողջ է աշխատում ես ո’չ իշխանություն, ո’չ ընդդիմություն կլինեմ, որովհետև ես միշտ ողջունել եմ ընդիմության որևէ առողջ քայլ և ողջունել եմ իշխանության որևէ առողջ քայլ: Օրինակ` վերցնենք անցյալ տարվա ժամանակահատվածը մարտի մեկից հետո, երբ ես խաղում էի “Սեր և ատելություն”, ես երբեք չէի խաղացել ճեղքված հանդիսատեսի առաջ, բայց արի ու տես, որ ես խաղացի ռեկորդային թվով ներկայացումներ, և հանդիսատեսն առաջին անգամ դահլիճում ճեղքված լինելով` ծափահարում էր ներկայացմանը: Ինձ փորձում էին մեղադրել երկու կողմից: Ընդդիմության որոշ ծայրահեղ լրագրողներ ամենավիրավորական արտահայտություններով ինձ անվանում էին իշխանությունների կոշիկները լիզելու եկած մեկը: Անկեղծ ասած, իշխանամետ կողմն իրեն շատ ավելի կոռեկտ էր պահում: Պարզապես գիտեմ, որ նամակներ էին գրում նախագահական` փակեք այդ ներկայացումները, սա խայտառակություն է և այլն, և այլն: Ինձ համար շատ դժվար էր երկկողմ հարվածների տակ գնալ առաջ, բայց ես գիտեմ` հաղթում է նա, ով գնում է մինչև վերջ, ով հավատում է իր ասածին ու իր արածին:
Ես վստահ եմ, որ մեր առաջխաղացման համար շատ կարևոր են ընդդիմության և իշխանության ճիշտ փոխհարաբերությունները: Քանի կա ընդդիմությունը, ես նրան ուժ և կորով եմ մաղթում, որովհետև իշխանությունը եթե ինչ-որ բան էլ անելու է, նա պետք է և կարող է դա անել ընդդիմության շնորհիվ` և’ ներքին, և’ արտաքին քաղաքական հարցեր լուծելու գործում: Իշխանությունը կարող է և պարտավոր է օգտագործել ընդդիմության շարժումը, ես դա բարձրաձայնել եմ: Ես բարեփոխումների կողմնակից եմ և այդ մասին ասել եմ եթերով: Բայց ես զարմանում եմ` ինչո°ւ է, երբ Վարդան Պետրոսյանն է ասում, որ իշխանությունները պետք է և պարտավոր են օգտվել այս իրավիճակից և հետևություններ ու բարեփոխումներ անեն, այդ դեպքում ես դառնում եմ իշխանամետ, իսկ ինչու երբ նույն բանն ասում է ընդդիմության առաջնորդը, նա իշխանամետ չի համարվում:
-Այս փակուղուց դուրս գալու ճանապարհները որո°նք են, որո°նք են Վարդան Պետրոսյանի դեղատոմսերը:
- Մենք առաջին հերթին պետք է հոգեփոխվենք, և դրանում մեզ կօգնի հավատը: Ավելի մեծ ուժով դա կարողանում է անել կրոնը, եկեղեցին: Իմ ամբողջ հույսը մեր ժողովրդի մոտ հավատը վերստեղծելու, վերածնելու մեջ է: Ես եկեղեցական չեմ, բայց, ինչ խոսք, իմ աշխատանքներում միշտ կարմիր թելով ինչ-որ հավատի մի գիծ եմ տանում, որպեսզի ինչ-որ ձևով մարդուն մոտեցնեմ Աստծուն: Երբ մարդու մեջ սկսում է խոսել հավատը, հավատացյալը, նրա մեջ ինչ-որ ձնհալ է սկսվում, և նա ինքն է ճիշտ որոշումը կայացնում:
Շատերն ասում են, որ հեղափոխությունը, քաղաքական որոշումները կփոխեն երկիրը, բայց ովքե°ր են այդ նույն քաղաքական որոշումներ կայացնողները: Այս նույն քաղաքական որոշում կայացնո°ղը չէր, որ այս երկիրը այս օրին հասցրեց: Ինչքա~ն կարելի է ամեն ինչում անընդհատ մեղադրել ուրիշներին, չտեսնել սեփական թերությունները, արատները: Մենք անընդհատ վախենում ենք նայել հայելու մեջ, տեսնել ինչ արատներ ու վերքեր ունենք, որպեսզի դրանք բուժենք: Այդ համարձակությունը մենք չունենք և այդպես խարխափելով գնում ենք: Կարծում եմ` մենք պետք է ուժ գտնենք, նայենք մեր մեջ, մեր վերքերին: Եվ միայն հավատը մեզ կփրկի: Մենք առհասարակ սխալ կարծիք ունենք հավատացյալ մարդու և հավատի նկատմամբ, քանի որ կարծում ենք` հավատացյալ մարդը չունի պայքարի ոգի: Մենք ծանոթ չենք հավատացյալ մարդու համառությանը: Մեզ ներարկել են, որ հավատացյալ մարդը պետք է ոչխարի պես գլուխը կախ լինի ու բառաչի:
Պարզապես մեզ պետք են լուսավոր գաղափարներ, որի շուրջ իսկապես պետք է հավաքվել: Լինի գաղափարը, կհավաքվեն մարդիկ, չկա գաղափարը, մարդիկ չեն հավաքվում: Ցավոք, գաղափարներն օդից չեն ծնվում, դրանք վերջիվերջո պետք է հասունանան, և լուսավոր գաղափարներից կծնվեն նաև լուսավոր մարդիկ:
-Փաստորեն, Ձեր առաջարկած դեղատոմսը հավատն ու արվե°ստն է:
-Արվեստը մի կողմ, առաջինը` հավատն է, որին իհարկե ծառայում է արվեստը, եկեղեցին, հավատն առ Աստված:
-Ներկայիս վիճակն ինչպե°ս կբնորոշեք:
-Ես տեսնում եմ` ինչպես է այսօր աշխարհը քայլ առ քայլ դեգրադացվում: Եվ տեսնում եմ դա Եվրոպայում, Ամերիկայնում, ասիական երկրներում, նրանց մոտ դա այլ կերպ է արտահայտվում, և մեր պետությունը, մեր ժողովուրդն էլ բոլոր ժողովուրդների պես սանդուղքով գլորվում են ներքև: Այդ դեգրադացման ճանապարհին էլ սովորաբար ծնվում են շատ լուսավոր մարդիկ: Գոյություն ունի բնության հավասարակշռություն` ինչքան խմորն այս կողմից սեղմես, այն կողմից դուրս է գալիս, ինչքան ռաբիսով ճզմես, միևնույն է, Կոմիտասն այն կողմից դուրս է գալու: Աստված հավասարակշռության կորուստ թույլ չի տալիս, և այդ դեգրադացիան քայլ առ քայլ գնալու և հասնելու մի տեղ, որտեղ մարդ արարածը կանգնում է մեծ ընտրության առջև, նա հասականալու է, որ այդպես շարունակելն անհնար է: Կամ նա կշրջվի դեպի Աստված և կապրի Աստծո և մարդկանց հետ համերաշխության մեջ, կամ նա իրեն կկործանի: Այնպես որ ես այսօրվա Հայաստանի վիճակը չեմ առանձնացնում ո’չ Ամերիիկայի, որ Ֆրանսիայի իրավիճակից: Քաղաքական, տնտեսական, մշակութային փլուզումներ են տեղի ունենում ամենուր: Նույն անկումն է` իր հատկանշական կողմերով…
Ես կարծում եմ` աշխարհի ընթացքը անկումային և դժվարին է, և մարդը պիտի հասկանա, որ մի օր սա պետք է կանգնեցնի: Նա կկանգնեցնի այն ժամանակ, երբ հայացքը շուռ կտա դեպի Աստված: Ես իմ բոլոր աշխատանքներով դա եմ փորձում ասել: Մեզ մեր հավատը կփրկի:
Հարցազրույցը վարեց ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://lragir.am/src/index.php?id=society&pid=28244
Տիգրան Խզմալյան. Բանասիրական գիտությունների թեկնածու, կինոռեժիսոր: 1996-ին նկարահանել է իր առաջին` “ Սև-սպիտակ” ֆիլմը: Ունի 15 վավերագրական և 3 խաղարկային ֆիլմ. 2001 -ին նկարահանած “Արամ Խաչատրյան” ֆիլմը ճանաչվեց աշխարհի լավագույն մշակութային նախագիծ: Արժանացել է մի շարք մրցանակների: Սարդարապատ հասարակական-քաղաքական նախաձեռնության հիմնադիրներից մեկը:
Тигран Хзмалян, кандидат филологических наук, кинорежиссер. В 1996-ом снял свой первый фильм – «Черное-белое». На его счету 15 документальных и 3 игровых фильма: снятый в 2001 году фильм «Арам Хачатурян» был признан лучшим в мире культурным проектом. Удостоен ряда премий. Один из учредителей общественно-политической инициативы «Сардарапат».
Перевод интервью см. ниже
ՄԵԶ ՆՈՐ ԵՐԿԻՐ Է ՊԵՏՔ
Պարոն Խզմալյան, Հայաստանում ձեւավորված այսօրվա իրավիճակին ի՞նչ գնահատական կտաք:
Կարծում եմ` վերջին շաբաթներին, իսկ ոմանց համար ամիսներին ակնհայտ դարձավ մի քանի փաստ. Նախ, Հայաստանում ինստիտուցիոնալ առումով վերջնականապես կայացավ ճնշող փոքրամասնության իշխանությունը, որը լավ կազմակերպված է, համակարգված և շատ լավ պաշտպանում է իր դասակարգային շահերը: Դա յուրահատուկ բուրգ է, որը միաձուլում է տնտեսական վերնախավը. այն կարելի է անվանել մաֆիա, բայց կարծում եմ` ոչ Սիցիլիայում, ոչ Կորսիկայում ոչ մի մաֆիա երազել չէր կարող այն մասին, որ կկարողանա վերահսկել ոչ թե մեկ-երկու ծախված քաղաքական գործիչների, այլ ողջ խորհրդարանը, կառավարությունը, ԿԲ-ն, բանակը և ոստիկանությունը: Այսինքն` տնտեսական կարողություններ ունեցողները գնեցին քաղաքականությունը վերևից ներքև: Դա անխտիր վերաբերում է համարյա բոլոր քաղաքական կուսակցություններին և խմբակցություններին: Այստեղ ղեկավարները մեծամասամբ կամ կամակատարներ են, կամ գործակալներ են օտար ուժերին: Այսինքն` ախտորոշումն այն է, որ քաղաքական վերնախավ կոչվող համակարգն այլևս չի արտացոլում Հայաստանի հասարակության ճնշող մեծամասնության շահերը: Դա պատճառ է շարունակվող և խորացող հասարակական-քաղաքական ճգնաժամի, որը մեզ մոտ կրում է շարունակական և անընդհատ բնույթ:
Երկրորդ` հասարակության այն մասը, որը հույսեր էր կապում հակաիշխանական ուժերի հետ (նրանց, ում անվանում են ընդդիմություն), վերջին ամիսներին և շաբաթներին, անգամ վերջին օրերին ծանր հիասթափություն է ապրել: Այսինքն` պաշտոնական ընդդիմությունը (ինչպես ես եմ անվանում նրանց)` ՀԱԿ, Դաշնակցություն, գտան իրենց ուրույն տեղը քաղաքական այս խայտաբղետ մոզաիկայի մեջ և իրենց հատկացվող դերը կատարում են բավական հաջող: Այդ տեղը նրանց հատկացվում է իշխանության և օտար ուժերի կողմից, այսինքն` նորից մենք կարող ենք դնել նույն ախտորոշումը` ընդդիմությունը նույնպես չի արտահայտում հասարակության մեծամասնության շահերը:
Որքան կարող է տևել այս իրավիճակը, պարզ է. դա դասական հեղափոխական իրավիճակի է հանգեցնելու, երբ փոքրամասնությունն այլևս չի ունենալու ոչ գաղափարական, ոչ քաղաքական և, ամենակարևորը, ոչ էլ տնտեսական ներուժ, քանի որ այդ ներուժը հիմնականում նույնպես դրսի օգնության վրա է հիմնված, իսկ հասարակության մեծամասնությունը, որը զրկված է և տնտեսական ազատություններից, և քաղաքական, և արժանապատիվ կենսակերպ ապահովելու հնարավորությունից, հասնելու է մի իրավիճակի, երբ ընդվզելու է: Որքան արագ դա տեղի ունենա, այնքան լավ. ստեղծված իրավիճակը լրջորեն սպառնում է ազգային անվտանգությանը, Հայաստանի շահերին և աշխարհում քաղաքակրթության մեջ մեր ուրույն տեղին:
Վերջերս շատ են խոսում ստեղծված իրավիճակում նոր ուժի, նոր ընդդիմության անհրաժեշտության մասին: Ձեր պատկերացնում ները նոր ուժի, նոր ընդդիմության մասին:
Ընդդիմությունը չի կարող լինել նոր կամ հին ժամանակային առումով միայն: Ընդդիմությունը կամ ընդդիմություն է, կամ ընդդիմություն չէ: Ես կարծում եմ` ՀԱԿ-ը, ցավոք սրտի, այլևս լուրջ ընդդիմություն չէ, որովհետև ՀԱԿ-ը փշրվեց և դարձավ ՀՀՇ, և նրա համակիրների ճնշող մեծամասնությունն այլևս նրա հետ հույս չի կապում, ինչը ապացուցվում է ամեն օր. մի քանի օր առաջվա հերթական ընտրությունները դրա հերթական ապացույցն են: Փաստորեն, հասարակությունը հույս չի կապում նրանց հետ և նրանց հնարավորություններին, որ կարող են փոխել իրավիճակը, չի վստահում: Այսինքն` այդ առումով ախտորոշումը ուղղակի շատ տխուր է ՀԱԿ-ի համար: ՀԱԿ-ը վերադաձավ ՀՀՇ:
ՀԱԿ-ը, փորձելով վերարտադրել Հնդկաստանի Ազգային կոնգրեսը և իր գործունեության կենտրոն համարելով Մահաթմա Գանդիի ուսմունքը` չի ապահովել Գանդիի ուսմունքը կատարելու կարևորագույն պայմանը: Այնտեղ չկար Գանդին, որովհետև հնդկական ազգային կոնգրեսը բրիտանական գաղութատիրության դեմ իր ազգային ազատագրական պայքարում հիմնվում էր Գանդիի բարձրագույն որակների` ազնվության և գաղափարախոսության վրա:
Գանդի չկար, բայց կա Լևոն Տեր-Պետրոսյան:
Լևոն Տեր-Պետրոսյանը Գանդի չէ: Այստեղ ոչ թե մտավոր ունակություններն են կարևոր, այլ կարևոր է մարդու ինքնազոհությունը և քաղաքական գործչի բարոյականությունը. հարգանքը սեփական ժողովրդի նկատմամբ, հավատը սեփական ժողովրդի ուժերին:
Կարծում եմ` Հայաստանի քաղաքական դաշտում կա նման անձնավորություն, բայց հաստատ ՀՀՇ-ի ղեկավար օղակում չէ: Եվ ժողովուրդը տարիներ շարունակ գիտի դա:
Այսինքն` իսկապես պետք է փնտրել կամ ավելի ճիշտ ստեղծել նոր ընդդիմություն: Ես ամիսներ շարունակ պնդում եմ դա, և մենք դրանով ենք զբաղվում:
Մեր սերնդի կյանքից գողացել են առնվազն տասը տարի, և վերջին տասնամյակը համարում եմ մեր ազգային կյանքից և մեր անձնական կյանքից հափշտակված, կորած, գողացած տասնամյակ: Հիմա դա սպառնում է մեր երիտասարդությանը և մեր երեխաներին:
Կարո՞ ղ եք նշել` ինչ հատկանշական տարբերություններ, առավելություններ պետք է նոր ուժն ունենա, որ տարբերվի թե ներկայիս, թե նախորդ իշխանություններից և ընդդիմություններից: Ո՞ րը պետք է լինի նրա առաքելությունը:
Ընդդիմությունն իշխանությունից պետք է տարբերվի առնվազն երկու կետով. մեկը ներքին քաղաքականությունն է, ավելի ճիշտ ընդդիմության վերաբերմունքը տնտեսական զարգացման ուղիներին: Երկրորդը արտաքին քաղաքականությունն է: Եվ ընդդիմությունը, և իշխանությունը 20 տարի շարունակ խաղում են նույն տնտեսական կոնցեպցիայում. դա լիբերալ-բուրժուական տնտեսության զարգացումն է, որը վերջին տարիների ընթացքում ամբողջ աշխարհին հասցրեց անդունդի եզրին և հիմա վերանայվում է ամբողջ աշխարհում, սակայն մեզանում դա տեղի չի ունենում, և շարունակվում է նույն անպտուղ, անհեռանկար և ապիկար քաղաքականությունը: Այլ կերպ ասած` նոր ընդդիմությունը պարտավոր է ձևակերպել նոր տնտեսական քաղաքականություն, որն է` սեփականաշնորհման անարդար արդյունքների վերանայում, սոցիալական ճչացող բևեռացման վերացում, աղքատության վերացում, արդար և ազնիվ տնտեսական քաղաքականության հիմնադրում: Ընդդիմությունը, որի կազմակերպմամբ ենք մենք այսօր զբաղվում, խուսափում է իզմերից և գերադասում է չօգտագործել սոցիալիզմ կամ կոմունիզմ, լիբերալիզմ ծեծված բառերը: Մենք գերադասում ենք վերտնտեսական գաղափարներն անվանել արդարականություն: Դա է մեր սոցիալական ծրագիր հիմքը:
Ինչ վերաբերում է արտաքին քաղաքականությանը, մեզ համար լակմուսային թղթի չափանիշ է հանդիսանում արցախյան հարցը: Եվ մեզ համար միանգամայն անընդունելի են և առաջին, և երկրորդ, և երրորդ նախագահների պարտվողական և օտար ուժերի ճնշման տակ ձևավորվող ցանկացած արտաքին դիվանագիտական մոտեցումները:
Ի նկատի ունեք` նրանցից ոչ ոք չկարողացա ՞վ Արցախի հարցում ճիշտ դիրքորոշում ցուցաբերել:
Մենք տեսանք, որ նրանք երեքն էլ փաստորեն մեզ համար անընդունելի լուծումների են տանում այդ հարցը: Մենք համարում ենք, որ ազգային ազատագրական պայքարի ընթացում ազատագրված տարածքները հանդիսանում են Հայաստանի պատմական, գաղափարական և տնտեսական սեփականություն, և ամրագրելու համար այս տարածքներում պետք է կազմակերպեինք վաղուց արդեն վերաբնակեցում, տնտեսական զարգացում, ինչը չի արվում, և ազատագրված տարածքներում առաջընթաց չկա: Ռազմավարական, դիավանագիտական առումով մենք վկա ենք խայտառակ գործընթացների:
Նոր ընդդիմությունը պարտավոր է լինելու ձևակերպել ներքին և արտաքին այնպիսի քաղաքականություն ( տնտեսական և գաղափարախոսական), որը պաշտպանելու է Հայաստանի հասակարության մեծամասնության շահերը և որի հիմքում ընկած է լինելու հայաստանակենտրոն քաղաքականությունը:
Եվ քանի որ քաղաքական դաշտում կուսակացական մոտեցումը միառժամանակ սպառել է իրեն, ուստի մեր շարժումը վերկուսակցական է, անկուսակցական, և մենք այն անվանում ենք “Սարդարապատ”` նկատի ունենալով ստեղծել սարդարապատային մթնոլորտ երկրում: Այսինքն` հասարակության լայն շերտերում վտանգի, արհավիրքի թուլացման, սեփական պատասխանատվության զգացում, սեփական ուժերին հավատալու անհրաժեշտություն և դրա վրա հիմնված լայն դիմադրություն:
Եվ Ձեր նախաձեռությունը ինչո՞ վ է տարբերվում կուսակցությունից:
Մենք չունենք անդամներ, ունենալու ենք միայն մասնակիցներ: Մենք չենք պահանջում մարդկացից, որ երդվեն ինչ-որ գրքույկի կամ սահմանափակված գաղափարների վրա: Մենք` որպես նախապայման, այստեղ տեսնում ենք միայն հայակենտրոնացումը և արդարականությունը:
Սակայն շատ է խոսվում այն մասին, որ արդարությունը կեղծ կատեգորիա է, որ որպես այդպիսին այն գոյություն չունի:
Ես համաձայն չեմ: Նախ արդարությունը մի բան է, որին պետք է ձգտես: Ասել, որ չկա արդարությունը, նշանակում է, որ չկա երջանկություն, սեր չկա, բայց իրականում մենք բոլորս էլ գիտենք, որ կա և սեր, և ճշմարտություն, և արդարություն: Ուրիշ բան է, որ դրան պետք է անընդհատ ձգտել և դրա համար պայքարել: Բնականաբար, դա ինչ-որ տարածք չէ, որտեղ կարելի է գալ, հասնել և ապրել արդար: Արդարությունը պահանջ է, մարդու բնական պահանջը և յուրաքանչյուրի իրավունքը: Մենք իրավունք ունենք արդար օրենքով, մարդկային արժեքներով առաջնորդվող երկրում ապրել:
Մենք մտածում ենք հայ ժողովրդի մասին, Հայաստանում ապրող բոլոր քաղաքացիների մասին, Արցախի և Ջավախքի մասին: Մենք հանդիպում ենք գյուղացիների, բանվորների, մտավորականների հետ, մենք փորձում ենք երկրում պատկերացնել իրական վիճակը, որպեսզի ճիշտ եզրակացություններ անենք: Այս շաբաթների ընթացքում մասնագիտական աշխատանք ենք տանում ծրագրային փաստաթղթեր ստեղծելու, կոնցեպտուալ մոտեցում հանդես բերելու համար, որովհետև մենք պարտրաստվում ենք ոչ թե տեղափոխության, այլ հեղափոխության: Ասելով հեղափոխություն` ես ի նկատի ունեմ ոչ թե ամբոխային գրոհ այս կամ այն ուղղությամբ, այս կամ այն հասցեով, այլ վերստեղծել դիմադրության և չարի հանդեպ անհանդուրժողականության այն մթնոլորտը, որն առկա էր 1988-ից մինչև 1994 թթ, որը հետո կորցրինք:
Մենք չենք ուզում աթոռները զավթել, մենք փորձում ենք փոխելի երկիրը:
Պարոն Խզմալյան, բոլորն էլ սկզբում այդ նկատառումներով են գալիս` փոխել ինչ-որ բան երկրում, հետո գալիս են ու մոռանում:
Ինչպես է պատահում` պաշտպանության նախարարը` պատերազմի ժամանակ դիմադրության առաջնորդներից մեկը, զբաղեցնելով աթոռ (նախագահական կամ այլ բարձր աթոռ), հանկարծ սկսում է գործել բոլորվին ապազգային կամ հակազգային դիրքերից: Մարդիկ “շիվարում” են. այստեղ խնդիրը բոլորովին ազգային չէ, այլ դասակարգային է: Առաջին, երկրորդ և երրորդ նախագահներն իրենց իշխանական լծակների միջոցով Հայաստանում ստեղծեցին դասակարգային հասարակություն, գլխավորեցին հասարակության բևեռներից մեկը, այն բևեռը, որը շահագործում է հասարակության մեծ մասի աշխատանքը և թալանում է երկիրը:
Այսինքն` ես այդ պատճառով եմ ընդգծում դասակարգային պայքարի տարբերությունը, որովհետև մեր տարբերությունը հենց դասակարգային է: Մեր տնտեսական պատկերացումները հակասում են 20 տարի ներդրվող բուրժուա- լիբերալական արժեքներին և սկզբունքներին: Եվ մենք նաև նախատեսում ենք լուրջ տնտեսական փոփոխություններ, որոնք բերելու են պետության դերի ընդլայնմանը, քաղաքական և տնտեսական ազատությունների: Մենք ձգտելու ենք մենաշնորհների, օլիգարխների վերացմանը, մենք ձգտելու ենք նրան, որ յուրաքանչյուր քաղաքացի իրեն զգա ազատ, պաշտպանված և գործի օրենք շրջանակներում: Պետք է ընդամենը կատարել սահմանադրության երկու պարզ դրույթներ. Առաջին` ՀՀ-ում իշխանությունը պատականում է ժողովրդին, ինչը մեզ մոտ չի կատարվում: Երկրորդ` ՀՀ ընդերքը պատկանում է ժողովրդին:
Մենք դիտում ենք մեր երկիրը որպես օկուպացված տարածք, որը պետք է ազատենք, մենք կազմակեպելու ենք ազգային ազատագրական պայքար, որի անունն է լինելու “Սարդարապատ”: Դրա մեջ լինելու են տարբեր պատկերացումներով մարդիկ, բայց դրանք միավորված են լինելու արդարության հանդեպ հավատով:
Մենք ուզում ենք հասնել նրան, որ իշխանությունը վերադառնա ժողովրդին: Ինչպես կատարել. դա շատ բարդ է: Վերջին ընտրությունները փաստեցին, որ ճնշող փոքրամասնությունը փայլուն կերպով համակերպվեց “խաղի” օրենքներին և կիրառում է այսպես կոչված ժողովրդավարական մեխանիզմներն իր օգտին: Բայց բռնատիրության պայմաններում ժողովրդավարական գործքները չեն գործում: Ընտրությունները կեղծվելու են բոլոր դեպքերում, քանի դեռ կեղծվելու է տնտեսական և գաղափարական համակարգը: Իսկ այդ համակարգը փոխել կարելի է ժողովրդի դիմադրության, ընդվզման, քաղաքացիական անհնազանդության միջոցով: Մենք մեր երկիրը դիտում ենք պարզապես օկուպացված տարածք, որը պետք է ազատագրել: Մենք կազմակերպելու ենք ազգային ազատագրական պայքար:
Զգայուն, անհանգիստ, պատասխանատվություն զգացող մարդիկ ամիսներ, տարիներ շարունակ պնդում են, որ Երրորդ Հանրապետությունը սպառվել է, ավարտվել է, մտել է փակուղի, որովհետև հիմքերը չեն համապատասխանում հայ ժողովրդի ճնշող մեծամասնության խնդիրներին, հավատքին: Մենք չստացանք անկախություն: Մենք փոխեցինք դրոշներ, փոխեցինք կարգախոսներ, բայց իշխանությունը չփոխեցինք: Մեր իշխանավորները սովետական կոմսոմոլի, կագեբեի գործակալների ու կարիերիստների մնացորդներ են, որոնք զուտ կարիերիստական, ցինիկ նպատակներով հասան իշխանության և հիմա պայքարում են սեփական իշխանության համար: Երրորդ Հանրապետությունը հետկոմսոմոլյան, հետկագեբեական մի փտած տարածք է: Այդ առումով պետք է փոխել երկրի տնտեսական և քաղաքական բարոյահոգեբանական հիմքերը: Ուստի մեզ ոչ թե նոր ընդդիմություն է պետք, այլ նոր երկիր է պետք` Չորրոդ Հանրապետություն, որը կառուցվելու է բոլորովին այլ հիմունքներով:
ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
11:13:02 - 25/01/201
Господин Хзмалян, как бы вы оценили сегодняшнюю ситуацию в Армении?
Думаю, за последние несколько месяцев стало очевидно, что в институциональном смысле в Армении окончательно состоялась власть подавляющего меньшинства, которая хорошо организована, систематизирована и прекрасно обороняет свои позиции и интересы. Это своеобразная пирамида, с которой сращена экономическая элита: думаю, это можно назвать мафией, хотя в Сицилии даже не мечтают о такой ситуации, при которой можно контролировать не пару государственных чиновников, а все правительство, парламент, Центробанк, армию и полицию. Состоятельные люди выкупили государственную власть сверху донизу. Это относится ко всем без исключения партиям и фракциям. Руководители их являются либо исполнителями чьей-то воли, либо агентами внешних сил. Диагноз такой – то, что именуется властным истеблишментом, не отражает интересов подавляющего большинства армянского общества. Это становится причиной ширящегося и углубляющегося общественно-политического кризиса, который у нас носит постоянный характер.
Второе: часть общества, которая связывала надежды с антивластными силами (теми, кто называет себя оппозицией), переживает глубокое разочарование. Официальная оппозиция – Армянский национальный конгресс, Дашнакцутюн – нашли свое место в разноцветной политической мозаике и с успехом исполняют предназначенную им роль. А роли распределяют действующие власти и внешние силы, так что, и оппозиция не отражает интересов подавляющего большинства общества.
Это напоминает классическую революционную ситуацию: меньшинство теряет идеологический, политический и экономический потенциал, ибо он основывался на внешней помощи, а общественное большинство, лишенное экономической свободы и возможности достойной политической жизни, доходит до состояния бунта. Чем скорее это случится, тем лучше: нынешняя ситуация начинает уже угрожать национальной безопасности, интересам Армении и нашему месту в мире.
В последнее время все чаще говорят о новой силе, новой оппозиции. Какой вы ее представляете?
Оппозиция не может быть новой лишь по времени. Это либо оппозиция, либо нет. К сожалению, АНК перестал быть оппозицией, он разбился и превратился в АОД, и подавляющее большинство сторонников Конгресса перестали связывать с ним надежды: последние выборы – тому подтверждение.
АНК попытался репродуцировать Национальный конгресс Индии, и, взяв за основу учение Махатмы Ганди, не сумел обеспечить условия для его реализации. Там не было Ганди, ибо учение Ганди, основанное на борьбе против британского колониализма, базировалось на личных его качествах – честности и идеологизме.
Можете сказать, какими качествами должна обладать новая сила, чтобы отличаться от властей и нынешней оппозиции? Какова должна быть ее миссия?
Оппозиция должна отличаться от власти как минимум двумя пунктами: первое – внутренняя политика, вернее, отношение оппозиции к путям экономического развития, и второе – внешняя политика. Власть и оппозиция вот уже 20 лет играют в той же экономической либерально-буржуазной концепции, которая в последние годы довела мир до грани бездны, но у нас ее победное шествие продолжается. Иными словами, новая оппозиция обязана сформировать новую экономическую концепцию – пересмотр несправедливых итогов приватизации, упразднение социального расслоения, основание справедливой и честной экономической политики. Оппозиция, которую мы сейчас пытаемся сформировать, избегает «измов» и предпочитает не использовать избитые термины социализм, либерализм или коммунизм. Мы предпочитаем называть надэкономическую идеологию «справедливостью». Вот основа нашей социальной программы.
Что касается внешней политики, лакмусовой бумажкой для нас является Арцахский вопрос. Мы однозначно не приемлем позиции всех трех президентов и подходы, которые формируются под воздействием внешних сил.
Чем отличается инициатива «Сардарапат» от партии?
У нас нет членства, есть только участники. Мы не требуем, чтобы люди присягали книжкам и ограниченным идеям. Главное для нас – армяноцентризм и справедливость.
Мы будем стремиться к упразднению монополий, олигархов, к тому, чтобы любой гражданин был свободен, защищен и жил в рамках закона. Необходимо лишь выполнить два простых положения Конституции – власть в Армении принадлежит народу и недра Армении принадлежат народу.
Мы считаем нашу страну оккупированной территорией, которую нужно освобождать, и мы организуем национально-освободительную борьбу, которая зовется «Сардарапат». В ней будут участвовать люди с различными представлениями, объединенные верой в торжество справедливости.
Беседовала
СИРАНУШ ПАПЯН
Hl@ sra jich@...
Լինի նեմեց, ույղուր, թե ալբանացի
Նիկոլ Փաշինյանը Ազատության հրապարակում բացեց Հայ ազգային Կոնգրեսի հանրահավաքը, հիշեցնելով, որ ուղիղ քսան տարի առաջ՝ սեպտեմբերի 23-ին, Հայաստանի գերագույն Խորհուրդը Հայաստանը հռչակեց անկախ պետություն:
Հանրահավաքը սկսվեց օրհներգով:
«Մենք որոշել ենք՝ Ռոբերտ Քոչարյանը եւ Սերժ Սարգսյանը, նրանց սպասարկու տգետ օլիգարխները ժողովրդից թալանածը մինչեւ վերջին կոպեկը պետք է վերադարձնեն հենց ժողովրդին, ինչ էլ լինի նրանց անունը՝ նեմեց, ույղուր, թե ալբանացի: Մենք որոշել ենք, որ Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը եւ նրանց սպասարկու օլիգարխները առանց գլխի տրամաբանությունից եւ հաստությունից ժողովրդի առաջ պատասխան են տալու», հայտարարեց Նիկոլ Փաշինյանը, խոսելով այն մասին, որ ժողովրդի հետ հանդիպումներից պարզ է դարձել, որ մարդիկ իրենցից հույս եւ արժանապատվություն են ակնկալում:
Նիկոլ Փաշինյանը նշել է, որ դրա համար պետք է պայքարել մինչեւ վերջ, քանի դեռ հաղթանակի ցնծությամբ չի լուսավորվել երկիրը: «Մենք որոշել ենք, եւ մեր որոշումը բեկանման ենթակա չէ: Եվ ուրեմն, կեցցե ազատությունը, կեցցե հայկական հեղափոխությունը, կեցցե Հայաստանի ազատությունը, կեցցեն մեր երեխաները, որ ապրելու են ազատ եւ երջանիկ Հայաստանում», հայտարարել է Նիկոլ Փաշինյանը:
There are currently 3 users browsing this thread. (0 members and 3 guests)
Posting Permissions
Reply With Quote
