Political position of intellectuals Политическая позиция интелигенции Մտավորականների քաղաքական դիրքորոշումը

[voter]

ПРЕЖДЕ НАДО БЫ ИМЕТЬ ПРИНЦИПЫ
Интервью с певцом, композитором, азатамартиком Давидом Амаляном
- Принятая накануне 24 апреля «дорожная карта» по урегулированию армяно-турецких отношений заставила ряд деятелей искусств направить письмо властям и согражданам. Под этим письмом есть и ваша подпись. Вы просто больше не могли молчать?
- Должен сказать, что ни один из подписавшихся под письмом не «отличается» молчаливостью, и для меня честь – находиться в этом списке, но подписывал письмо я не для этого.
- Что бы вы могли сказать по поводу гражданской позиции интеллигенции?
- Начнем с того, есть ли вообще интеллигенция. По идее интеллигенция должна быть консолидирована в армии. Интеллигенция должна координировать деятельность государства, а костяк ее должен быть в армии. И хотя после войны прошло уже 20 лет, интеллигенция для меня – это воевавшие парни, которые, может быть, даже читать не умели, но в них было больше культуры, чем в именующих себя деятелями искусств циниках.
Очень мало таких людей, как Чаренц и Рубен Ахвердян, которые преодолевают страдания искусством. Интеллигент – это человек, который понимает страдание, который верен своей позиции. Интеллигент не может быть идолопоклонником, тем более, если на месте идола – непонятно кто.
Что касается гражданской позиции, то для этого прежде надо иметь принципы, которые рождаются от правильного совмещения разума и души. В любом случае, нужно быть искренними, потому что у искреннего человека человеческие критерии, и если ты остаешься им верным, то твоя национальная и общечеловеческая позиция также бывает честной.
- Вы как-то сказали, что мечтаете увидеть армян консолидированными.
- К сожалению, это лишь мечты. Хотя в 88-ом нам удалось объединиться, и 1 марта тоже. И не случайно, что в 88 мы одержали победу, потому что консолидация произвела энергию, давшую инерцию нашим ребятам.
- Многие из этих ребят 1 марта были арестованы.
- Мне больно за них, будь прокляты те, кто это сделал. Я бы не хотел политизировать нашу беседу, но вся проблема в дефиците теплоты меду обществом и властью.
- Как я понимаю, к политическим деятелям отношение у вас негативное.
- Говорят, что если раскрыть больной раком орган, метастазы распространятся быстрее, и смерть наступит тоже скоро. Во власти и обществе немало людей, похожих на раковые клетки – как только к ним прикоснешься, они начинают размножаться, и единственный метод излечить их – безразличие. Как только начинаешь о ком-то говорить, даже как о дебиле, он тут же становится знаменитым. Я решил быть безразличным.
- Как вы относитесь к деятелям науки и культуры, которые активно вовлеклись в политику?
- Люди искусства, которые 1 марта были с народом, делали это искренне. А кто-то 1 марта выступал по телевизору и говорил идиотские вещи.
Понятие «родина» осталось у меня где-то в глубине души, но я не упоминаю его всуе. Это слово не использовали многие из воевавших и погибших ребят. Потому что в нем есть что-то фальшивое. Я теперь понимаю Левона, который говорил, что патриотизм – это фальшивая категория. Потому что если человек умеет любить, он не может не любить свою мать, родину, если он безразличен к родине, значит, не любит и мать.
Я заметил, что говорящие высокопарно люди не могут сказать ничего умного о том, ради чего ты отдавал жизнь.
- Не приведи Бог снова война, что вы будете делать?
- Не знаю. Многие разочарованы, но это не имеет отношения к войне. Я и сейчас часто встречаюсь с солдатами. Я буду рядом с ними, но не хочу никого ни к чему призывать.
- Но почему в вашем репертуаре больше патриотических песен?
- Я не называю это патриотизмом. Рубен Ахвердян говорит, что хорошая песня всегда патриотична. В его песнях о детях, корабликах больше патриотизма, чем во многих других. Я, кстати, знаю авторов патриотических песен – во время войны они были равнодушны, а теперь пишут потому, что им платят. Честнее было бы писать для рекламного ролика, а «рекламировать» родину за деньги безнравственно. Идиот, будь у тебя возможность, ты бы давно уехал. И эта неискренность наблюдается прежде всего в тех самых интеллигентах. В конце концов, главная ценность – это человек, и самое важное в жизни – оставаться верным себе.
Беседовала
СИРАНУШ ПАПЯН
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=10143

ՆԱԽ ՍԿԶԲՈՒՆՔ ՊԵՏՔ Է ՈՒՆԵՆԱԼ

Հարցազրույց երգիչ, երգահան, ազատամարտիկ Դավիթ Ամալյանի հետ

- Ապրիլի 24-ի նախօրեին ստորագրված “Ճանապարհային քարտեզը” մի շարք արվեստագետների ստիպեց բաց նամակ գրել համաքաղաքացիներին և իշխանություններին: Նամակի տակ կա նաև Ձեր ստորագրությունը: Այլևս լռել անհնա՞ր էր:

- Կարող եմ ասել, որ վերոհիշյալ նամակի տակ ստորագրողներից և ոչ մեկն էլ լռող չէ, և ես ուղղակի պատիվ ունեմ այդ ցանկի մեջ լինելու, բայց դա չի նշանակում` ստորագրել եմ զուտ նրա համար, որ նրանց շարքում լինեի և նամակի բովանդակությունից բան չեմ հասկանում:

- Մեր մտավորականության քաղաքացիական դիրքորոշումն այսօր ինչպիսի՞ն է, եւ, ըստ Ձեզ, ի՞նչ է մտավորականությունը:

- Սկսենք նրանից` մտավորականություն այսօր կա, թե ոչ: Մտավորականությունն օրենքով պիտի համախմբված լիներ, եթե ավելի անկեղծ լինենք, առաջին հերթին բանակում: Մտավորականությունը երկրի մեջ որձի կարգավիճակում պիտի լինի, իսկ երկրի որձ տեսակն ամփոփվում է բանակում: Պատերազմից թեև անցել է քսան տարի, բայցևայնպես ինձ համար մտավորականները թեկուզ գիրք չկարդացած, պատերազմի մասնակից անթրաշ տղերքն են եղել, և ես հենց այդ տղերքի մեջ ավելի շատ մշակույթ եմ տեսել, քան մերօրյա իրենց մտավորական անվանող ցինիկների մեջ:

Որպեսզի բացատրության հետևից շատ չընկնեմ, խելոք բաներ չասեմ, ես կարող եմ չափանիշներ ասել: Չարենցից սկսած և Ռուբեն Հախվերդյանով վերջացրած` շատ քիչ մարդիկ, ովքեր տառապանքն իրենք իրենց մեջ հաղթում են, մասնագիտությունը միջոց է դառնում իրենց միջի տառապանքն արտաբերելու: Մտավորականը պարտադիր չէ, որ լինի մասնագիտությամբ արվեստագետ, կարող է լինել բանվոր, բայց ինքը տառապանքն այնպես է հասկանում, որ ավելի մեծ մտավորական է, քան դաշնամուր նվագել իմացողը: Մտավորականը նա է, ով ինքն իր ներքին կարծիքին հավատարիմ է: Մտավորականի դեպքում այդ կարծիքը պիտի անկեղծ լինի: Եթե մտավորականի մոտ անհատապաշտություն է նկատվում, մանավանդ երբ տեսնում ես, որ այդ անհատը եսիմ ով չի, ոչ Վարդան Մամիկոնյանն է, ոչ էլ այսօրվա մեր կարգին տղերքից ինչ-որ մեկը, իր համար սովորական, հասարակ, դեռ ընդհակառակը, մի բան էլ վատ կերպար է, որը որ դառնում է իդեալ որոշ մտավորականների համար, ինչը շատ վտանգավոր բան է: Դրա համար այդ որոշներին անհնար է մտավորական կոչել:

Իսկ ինչ վերաբերում է մտավորականի քաղաքացիական դիրքորոշմանը, ապա դիրքորոշում ունենալու համար նախ սկզբունք է պետք ունենալ, որը հոգու և ուղեղի ճիշտ համադրումից է ծնվում: Սակայն ամեն դեպքում անկեղծ լինելն ամենակարևորն է, որովհետև անկեղծ լինելու դեպքում մարդն ունի որոշակի չափանիշներ, մարդկային զուտ արժեքներ, եթե այդ արժեքներին չես դավաճանում, ուրեմն դիրքորոշումդ որպես ազգային կամ համամարդկային կեցվածք` անպայման ճիշտ է լինում:

- Մի անգամ ասել եք, որ Ձեր ամենամեծ երազանքներից մեկն էլ հայերին համախմբված տեսնելն է:

- Ցավոք սրտի, չենք էլ լինելու, դրա համար էլ երազում եմ: Միակ բանը, որ մեզ բախտ է վիճակվել հասնելու, դա 88-ի համախմբածությունն էր, մեկ էլ որոշ դեպքերում ենք համախմբվել: Կարող եմ ասել, որ մարտի մեկը համարում եմ այդ դեպքերից մեկը, որն ի սկզբանե պոռթկում էր: Բայց իրական համախմբվածություն միայն 88-ին եմ տեսել, և պատահական չէր, որ նման համախմբածության արդյունքում հաղթանակ տարանք, որովհետև այդ համախմբվածությունը դարձավ էներգիա, որ տղերքը բենզին լցրեցին այդտեղից, այսինքն` տղերքի հիմնական ուժը և թիկունքը հենց այդ իներցիան էր:

- Սակայն նույն այդ տղերքից շատերին մարտի մեկից հետո բանտ տարան:

- Ես այդ տղերքի համար շատ եմ ցավում, տանողների հերն էլ անիծած: Թեև չեմ ուզում մեր զրույցը քաղաքականացնել, բայց գիտեք՝ խնդիրը հասարակության և իշխանության ընդհանուր ջերմության պակասն է, այդ ջերմությունը ժամանակի ընթացքում պակասեց, ու հիմա ոչ ոք չի պատկերացնում` կռիվն ինչ բան է: Ես միշտ կռիվն ու խաղաղությունը համեմատում եմ էգի ու որձի հետ: Կռիվը որձն է, որը ձգտում է խաղաղության:

- Որքան գիտեմ, քաղաքական գործիչների նկատմամբ ունեք բացասական վերաբերմունք…

- Հարցը չեմ ուզում շարունակեք, միանգամից ուզում եմ պատասխանել: Քաղցկեղ հիվանդության հետ կապված մի հատ բան կա չէ՞, երբ բացում ես, մետաստազներն արագ տարածվում են, փակում ես` մահը արագ է մոտենում: Այսինքն` այդ բջիջներին երբ կպնում ես, իրենք սկսում են ավելի արագ տարածվել: Եվ իշխանության, և հասարակության մեջ կան կերպարներ, որոնք այդ քաղցկեղի բջիջների նման են, որոնց բուժման միակ մեթոդն անտարբերությունն է: Եթե հրաշքներ եղել են, և քաղցկեղը բուժվել է, դա միայն հոգևոր անտարբերությունն է բուժել: Նույնը տեղի է ունենում հասարակության մեջ: Ինչ-որ մեկի անունը որ տաս թեկուզ բացասական իմաստով, այսինքն` այդ դեբիլիզմը որ առաջ տանես, դու նպաստում ես դրա զարգանալուն: Վերջերս որոշել եմ ուղղակի անտարբեր լինել:

- Իսկ ի՞նչ կասեք բոլոր այն մշակույթի, ավեստի գործիչների մասին, ովքեր սկսել են ներգրավվել քաղաքականության մեջ:

- Մարտի մեկին ժողովրդի կողքին կանգնած ցանկացած մշակույթի գործիչ այդ պահին անկեղծ է եղել, որովհետև ժողովրդի հետ է եղել: Բայց հեռուստացույցով մարտի մեկ քննադատողը (և բոլորովին կապ չունի մարտի մեկին ով էր ճիշտ` ժողովուրդը, թե իշխանությունը, ուղղակի ով էր ժողովրդի հետ, և ով ժողովրդի հետ չէր) իշխանության աչքը մտնելու համար հեռուստացույցով որոշեց էշ-էշ դուրս տալ:

- Հիմա ես չեմ կարող քայլերգ գրել, որովհետև հիմա ես չեմ կարող ասել` իմ փառապանծ հայրենիք: Սրանք Ձեր խոսերն են, իսկ ինչպե՞ս կբնորոշեք 16 տարի անց այն հայրենիքը, որտեղ հիմա Դուք եք ապրում:

- Քայլերգ գրել եմ ես այն ժամանակ,երբ կռվի մեջ եմ եղել: Այսօր այդ կռիվը չկա, այդ ոգին ոտնահարված է: Հայրենիքն ինչ-որ անկյունում, սրտիս մի թանկ անկյունում մնացել է, բայց այդ բառը պետք չէ օգտագործել: Ասեմ, որ հայրենասիրություն բառը մեր այդ տղերքից և ոչ ոք` թե զոհվածները, թե կռվողները, ժամանակին չի օգտագործել:

Ես հասկացա, որ այդ հայրենասիրություն բառի մեջ կեղծիք կա: Հիմա եմ հասկանում, որ այն ժամանակ Լևոնն ասաց` հայրենասիրությունը կեղծ կատեգորիա է, բոլորս ասացինք` ինչո՞ւ է այդպես ասում: Ընդհանուր առումով այդ բառն ավելորդ է, որովհետև մարդը երբ սիրել գիտի, չի կարող մորը չսիրել, հայրենիքը չսիրել, ուրեմն մորն անկեղծ չի սիրում, եթե հայրենիքի հանդեպ անտարբեր է, ուրեմն մորը սիրելու մեջ ինչ-որ սուտ բան կա:

Սովորաբար միշտ ուշադրություն եմ դարձրել` հիմնականում բարձր խոսող մարդիկ խելոք բան չեն կարողանում ասել, խոսել մի բանից, որի համար դու կյանք ես դնում, այդ կյանքը դառնում է գրավ: Իսկ եթե չես խոսում, անտարբեր ես, դա քո հերթական պարտքերից է, երբ ուղղակի պարտավոր ես:

- Աստված մի արասցե, եթե վաղը պատերազմ լինի, ի՞նչ եք անելու….

- Հիմա չեմ կարող ասել… հուսահատություն բոլորիս մեջ կա, բայց դա բնավ պատերազմին չի վերաբերում: Հիմա էլ բանակի հետ կապեր ունեմ, հաճախ եմ գնում տղաներին տեսնելու: Անկասկած, նրանց կողքին կլինեմ, բայց հիմա կոչեր անել չեմ կարող:

- Այնուամենայնիվ, Ձեր երգացանկում ինչո՞ւ են գերակշռում հայրենասիրական երգերը, երբ գրեթե բոլոր երգիչների երգացանկում սերն է գերակշռում:

- Ես այդ բառի անունը չեմ դնի հայրենասիրություն: Հախվերդյան Ռուբենը մի լավ խոսք ունի` ասում է` լավ երգը հայրենասիրական է, վատ երգը հայրենասիրական չէ: Այսինքն` թեմատիկան կապ չունի: Հախվերդյան Ռուբենը մի լավ մանկական երգ ունի գրած` Արամն արեց չիշիկը, հագավ իր շալվարիկը: Սրա մեջ ավելի շատ հայրենիք կա, քան շատերի գրած հայրենասիրական երգերը, որ երգիչները խմբով երգում են: Ի դեպ, այդ հայրենասիրական երգերը գրողներին շատ լավ եմ ճանաչում. պատերազմի ժամանակ նրանք բոլորն անտարբեր են եղել ամեն ինչի նկատմամբ: Հիմա իրենց փող են տալիս, իրենք դարձել են հայրենասիրական երգերի վարպետ: Փաստորեն իրենք սուտ երգեր են գրում, օգտագործում են իրենց երաժշտական պրոֆեսիոնալիզմը, որտեղ հոգի չկա: Թող իրենք իրենց չխաբեն: Շատ ավելի անկեղծ է գովազդի պատվերի համար երգ գրել` փամփերսի կամ լվացքի փոշու մասին, ինչն ավելի անկեղծ կլինի, որովհետև դու փողի համար լվացքի փոշու մասին երգ ես գրում, բայց երբ դու այդ հայրենիքի նկատմամբ անտարբեր ես, ուղղակի փող են տալիս, որ դու այդ հայրենիքի մասին սիրուն բառեր գրես`ասենք` հայրենիք ջան, ես քեզ չեմ լքի: Ինչո՞ւ ես խաբում, ապուշ, ձեռքդ ճար լիներ, այն ժամանակ լքած կլինեիր: Ինձ համար սա անընդունելի է, և այդ անկեղծությունն առաջին հերթին պետք է լինի Ձեր ասած մտավորականի մեջ: Ի վերջո, մարդու ամենակարևոր արժանիքը հենց մարդն է` մարդով սկսվում, մարդով վերջանում է աշխարհը, և կյանքում միակ առավելությունը կերպարիդ հավատարիմ մնալն է:

ԶՐՈՒՅՑԸ ՎԱՐԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://lragir.am/src/index.php?id=society&pid=28007

[voter]

Интервью с членом Союза художников Заруи Мурадян

КОГДА НАСТУПИТ ПОРА
-Какова, по-вашему, гражданская позиция интеллигенции?
- Хотя «интеллигенция» стало в последнее время понятием избитым, для меня это честные, думающие люди, вне зависимости от профессии. Это хотя бы женщина, торгующая цветами на Абовяна, которую я встречаю на практически всех акциях. Могу еще сказать, что у нас нет сегодня интеллектуальной элиты, которая могла бы направлять и служить примером для народа. Если спросить сегодня детей, кого из известных людей знают, они назовут олигархов, потому что их чаще всего показывают по телевизору. Критерии интеллигентности совершенно изменились. И в этом деле велик «вклад» телевидения, которое проводит диверсионную политику. Я имею в виду все каналы, за исключением «Айреник» - этот канал я позволяю смотреть своим детям.
- В последнее время в политике появилось множество деятелей искусств и культуры. Вы считаете это целесообразным?
- Политика по сути своей неблагородна и безнравственна. Но дело даже не в этом, а в позиции каждого: если в твоей стране творятся беззакония, ты не можешь этого не замечать и молча рисовать что-то. Я, например, не могу сейчас писать, я вообще не знаю, кому нужны мои картины. Пытаюсь сосредоточиться на организации культурных мероприятий.
- Но после 1 марта вы еще занимаетесь политикой. Как вы оцениваете ситуацию в стране?
- Думаю, армяно-турецкое соглашение, наличие политзаключенных, а теперь вот переговоры между Арменией и Азербайджаном не могут оставить граждан равнодушными: честно говоря, мне стыдно за государство. Мы выиграли войну и заняли жалкую позицию на переговорах, мне неудобно, когда я смотрю на Эдварда Налбандяна, слушаю его выступления, потому что при таком имидже нас никто не станет принимать всерьез. Вы когда-нибудь слышали, чтобы во время переговоров упоминали об утерянных нами Шаумяне, Геташене, Арцвашене, о тысячах наших беженцев? Почему мы не предъявляем претензии, почему мы с утра до ночи говорим об уступках? Я теперь не виню тех, кто покидает страну, мне просто больно. Чувство достоинства попирается до такой степени, что люди не выдерживают, бегут сами от себя. Я не уезжаю только потому, что знаю – от себя не убежишь, хотя возможность уехать есть. Я очень люблю свою страну, но мне все время стыдно за людей, которые здесь живут.
- Как вы думаете, прибыло ли в последнее время в полку непримиримых?
- Думаю, да, но репрессивный аппарат работает так слаженно… Армяне – народ неорганизованный, но слаженность клановой системы во время последних выборов поразила меня. Раньше говорили, если три армянина соберутся вместе, прозвучат три мнения, теперь все гораздо организованнее. Работали как часы, чтобы отстоять свои интересы.
- Но как освободиться от клановой, олигархической системы? Революционным путем?
-Думаю, это миссия молодого поколения. Они должны созреть и понять, что живут в аморальной стране, где перемешаны ценности, где на каждом шагу нарушаются права, и когда настанет пора, молодые исполнят свою миссию.
- Что бы вы сказали об отношениях интеллигенции и общества?
- Я художник, но за последний год я несколько раз излагала свои мысли на бумаге, потому что больше не могла молчать. Обратилась к интеллигентам, например, к Шушан Петросян, которая проповедует любовь по всем каналам (Айкакан жаманак, июль, 2008 – ред.).
- Может ли интеллигенция направлять общество?
- За последнюю неделю я прочитала заявления множества организаций и частных лиц, заявление партии «Наследие», думаю, такие заявления нужны всегда. К сожалению, единственный вариант – электронная информация и пара оппозиционных газет, потому что инакомыслящим не предоставляют даже залов. Эти информации нужны, чтобы все поняли – народ не утерял способность мыслить, бунтовать и бороться за собственное достоинство. Я приветствую Тиграна Хзмаляна, Грануш Харатян, Жирайра Сефиляна, думаю, читая их интервью, власти понимают, что нельзя обращаться с этим народом так, как они хотели бы.
Мы отдали все свои стратегические инфраструктуры – связь, энергетику, дороги – в чужие руки. Какая независимость? Если это называется независимостью, то мне такой не надо: тебе могут отключить связь, если ты вдруг взбунтуешься, могут закрыть газовый кран, воду… Зачем отмечать День независимости, приглашать на празднование дня освобождения Шуши российских поп-звезд, которые поют противные песни? В день освобождения Шуши, когда командир отдельного Шушинского батальона находился в тюрьме, на центральной площади распевали российские «звезды», и я видела, как их встречают в аэропорту. Не думаю, чтобы кто-то из достойнейших сынов нашего народа удостоился такого приема.
Беседовала
СИРАНУШ ПАПЯН
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=10120

ԵՐԲ ՀԱՍՈՒՆԱՆԱ ՊԱՀԸ

Հարցազրույց նկարչուհի, Նկարիչների միության անդամ Զարուհի Մուրադյանի հետ

- Մտավորականության քաղաքացիական դիրքորոշումն այսօր, ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ն է:

- Թեև մտավորականություն բառը այսօր շատ չարչրկված է, բայց ինձ համար դա մտածող, ազնիվ, նվիրյալ մարդն է` անկախ նրա մասնագիտությունից: Նա կարող է լինել Աբովյան փողոցի ծաղկավաճառ կինը, որին միշտ հանդիպում եմ բոլոր տեսակի ակցիաների ժամանակ` ճնշվածներին պաշտպանելիս և այլն: Մասնագիտությունը որևէ կապ չունի մտավորական լինել-չլինելու հետ, և միանշանակ կարող եմ ասել, որ մենք այսօր չունենք մտավորական էլիտա, որը լինի մեր ժողովրդի համար ուղեցույց, հեղինակություն: Դժբախտաբար, երբ այսօր երեխային հարցնում ես` ո՞ւմ ես ճանաչում հայտնի մարդկանցից, մեծ ցավով եմ ասում` առաջինը տալիս է հայտնի օլիգարխների անունները: Ինչո՞ւ, որովհետև առավոտից իրիկուն նրանց են ցույց տալիս հեռուստացույցով: Բայց այն, որ մտավորականի չափանիշներն այսօր շատ են փոխվել, դա փաստ է: Եվ դժբախտաբար, դրա մեջ ամենամեծ լուման ունի հեռուստատեսությունը, որն ուղղակի թշնամական դիվերսիոն քաղաքականություն է վարում: Ընդ որում, ես ասում եմ բոլոր ալիքների մասին` բացառությամբ “Հայրենիք” ալիքի, որը հանգիստ թույլ եմ տալիս իմ երեխաներին նայել:

- Վերջին շրջանում մշակույթի, արվեստի գործիչներ սկսեցին ընդգրկվել քաղաքականության մեջ: Ի՞նչ եք կարծում, որքանո՞վ նպաստավոր կլինի նրանց` քաղաքականությամբ զբաղվելը:

- Քաղաքականությունն անազնիվ և անբարոյական բան է: Սա իմ կարծիքն է, բայց հարցը քաղաքականությունը չէ, այլ քաղաքացիական կեցվածք ունենալը, և եթե քո երկրում ամեն քայլի անօրինականություն է տեղի ունենում, չես կարող չնկատել, նստել քո արվեստանոցում, ինչ-որ բան նկարել: Ես հիմա, օրինակ, չեմ կարողանում նկարել և չգիտեմ՝ արդյոք նույնիսկ պետք է իմ նկարչությունը: Հիմա փորձում եմ իմ իմացությունը, ունակություններն օգտագործել գոնե ինչ-որ մշակութային միջոցառումներ կազմակերպելով:

- Ասում եք` զբաղվում եք մշակութային միջոցառումներ կազմակերպելով, բայց մարտի մեկից հետո առավել ակտիվ սկսեցիք զբաղվել քաղբանտարկյալների հարցով: Մեկուկես տարի հետո երկրի հոգեբանական վիճակն ինչպե՞ս եք գնահատում:

- Կարծում եմ` վերջին հայ-թուրքական պայմանագիրը, քաղբանտարկյալների առկայությունը, հիմա էլ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև մոտալուտ բանակցությունները չեն կարող անտարբեր թողնել ցանկացած քաղաքացու. անկեղծ ասած, ամոթի զգացում եմ ունենում իմ պետության համար: Մենք պատերազմում հաղթանակած պետություն ենք և այնքան խղճուկ կեցվածք ունենք այդ բոլոր բանակցություններում, որ ամաչում եմ, երբ տեսնում եմ Էդվարդ Նալբանդյանին: Ինքս` որպես Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի, ամաչում եմ Էդվարդ Նալբանդյանի ելույթները լսելիս, որովհետև այդպիսի կեցվածքով աշխարհում մեզ երբեք և ոչ ոք չի հարգի, ոչ մի գերտերություն, ոչ մի հարևան մեզ հետ հաշվի չի նստի: Ո՞ր բանակցություններում եք լսել, որ խոսք գնա մեր կորցրած տարածքների մասին, Շահումյանի, Գետաշենի, Արծվաշենի, մեր հարյուր հազարավոր փախստականների մասին, որևէ տեղ որևէ փաստաթղթում արծարծվե՞լ է դա: Ինչո՞ւ մենք պահանջատեր չենք, ինչո՞ւ ենք առավոտից իրիկուն քարոզում զիջումներ: Դա ամոթալի երևույթ է մեր ամբողջ երկրի համար: Եվ եթե ես նախկինում մարդկանց մեղադրում էի, երբ թողնում հեռանում են երկրից, հիմա չեմ մեղադրում, հիմա խորը ցավ եմ ապրում: Մարդկանց արժանապատվության զգացումն այնքան է ոտնահարված, որ այլևս չեն դիմանում, փախչում են իրենք իրենցից: Ես չեմ գնում, որովհետև գիտեմ, որ ես չեմ կարող ինքս ինձնից փախչել, թեև ուրիշ երկրում ապրելու հնարավորություն ունեմ: Ես թեև շատ եմ սիրում իմ երկիրը, բայցևայնպես անընդհատ ամաչում եմ իմ երկրում ապրող մարդկանց համար:

- Անհանդուրժողների և դիմադրողների այդ զանգվածը, ըստ Ձեզ, վերջին մեկ տարվա ընթացքում մեծացե°լ է, թե ընդահակառակը, սեղմվե°լ է:

- Կարծում եմ` մեծացել է, բայց ահաբեկման մթնոլորտն այնքան ուժեղ է երկրում, ռեպրեսիվ ապարատն այնքան կազմակերպված է աշխատում… Ասեմ` հայերն անկազմակերպ ժողովուրդ են եղել, բայց տեսնելով ընտրությունների ժամանակ կլանային կազմակերպվածությունը` ես ապշեցի, զարմացա: Առաջ ասում էին` երեք հայ հավաքվում են, երեք տարբեր կարծիք են ասում, հիմա զարմացա այդ կազմակերպվածության վրա: Ժամացույցի պես ինչպես աշխատեցին իրենց շահերը պաշտպանելու համար:

- Լավ, ինչպե ՞ս ազատվել օլիգարխիկ, կլանային համակարգից, Դո՞ւք էլ եք տեսնում ճանապարհը միայն հեղափոխության միջոցով:

- Ես կարծում եմ դա ավելի շատ երիտասարդ սերնդի առաքելությունն է: Կարծում եմ` երբ իրենք հասունանան, հասկանան, որ անօրեն և բարոյազրկված են ապրում, երբ արժեքները բացարձակ խառնված են իրար, երբ ամեն քայլափոխի քո իրավունքները ոտնահարվում են ցանկացած ասպարեզում, երբ հասունա այդ կրիտիկական պահը, դա արդեն երիտասարդների առաքելությունը կլինի:

- Մտավորականություն և հասարակություն կապի մասին ի՞նչ կասեք, կա առհասարակ այդ երկուսի միջև կապ:

- Ես նկարիչ եմ, բայց այս վերջին մեկ տարվա ընթացքում մի քանի անգամ գրել եմ, գրել եմ իմ մտքերը, իմ զգացմունքները, որովհետև այլևս չէի կարողանում լռել, երբ հավաքվում էր այդ սահմանագիծը, օրինակ` իմ դիմումը հայ մտավորականներին, երբ Շուշան Պետրոսյանը, որը բոլոր ալիքներով սեր էր քարոզում, ես այլևս չկարողացա և գրեցի կոչը հայ մտավորականներին: ('Հայկական ժամանակ”, հուլիս 2008 – խմբ):

- Երկրի ներքին այնպիսի իրավիճակում, ինչպիսին մերն է, մտավորականն ի՞նչ ուղղորդող դեր կարող է ունենալ հասարակության համար:

- Ես այս վերջին շաբաթում շատ կազմակերպությունների և անհատների հայտարարություններ եմ կարդացել, Ժառանգություն կուսակցության հայտարարությունն եմ կարդացել, և կարծում եմ, որ այդպիսի հայտարարություններ անընդհատ պետք է արվեն: Միակ ձևը, դժբախտաբար, էլեկտրոնային ինֆորմացիան է և որոշ ընդդիմադիր թերթեր, քանի որ թույլ չեն տալիս անգամ դահլիճներ վարձակալել: Կարծում եմ` անընդհատ պետք է նման հայտարարույթուններ անեն, որ հասկանան, որ այս ժողովուրդը դեռ մտածելու, ըմբոստանալու և իր արժանապատվության համար պայքարելու մեծ ներուժ ունի: Ես ողջունում եմ դա, և կարծում եմ` անընդհատ պետք է թե անհատներ հայտարարություններ անեն, ասենք` Տիգրան Խզմալյան, Հրանուշ Խառատյան, Ժիրայր Սեֆիլյան, թե կազմակերպություններ, և կարծում եմ` իշխանություններն ունեն մարդիկ, ովքեր նստում կարդում և տեղ են հասցնում, որ այս ժողովրդի հետ պետք չէ անընդհատ վարվել այնպես, ինչպես իրենց է հարմար:

Կարելի է ասել, որ մենք մեր բոլոր ստրատեգիական կարևոր գործառույթները` կապը, էներգետիկան, ճանապարհները, ավիացիան, տվել ենք ուրիշի ձեռքը, ինչ անկախություն: Ես չգիտեմ, եթե սա կոչվում է անկախություն, ես չեմ ուզում այդպիսի անկախություն, եթե քո կապն ամեն վայրկյան կարող են անջատել, եթե դու ըմբոստ լինես, գազիդ պտուտակն ամեն վայրկյան կարող են փակել, եթե քո ավիացիան անհասկանալի կազմակերպության ձեռքում է, երկաթգիծը, ջուրը ուրիշի ձեռքում է… Ինձ համար անհասկանալի էր, թե ինչպես կարելի է անկախության մասին խոսել, անկախության տոն տոնել, համերգներ կազմակերպել, Շուշիի ազատագրման օրը հրավիրել Ռուսաստանի փոփ-աստղերին, որոնք հարբած և այլանդակ երգեր են երգում: Ես գտնում եմ, որ դա ապտակ է մեր ժողովրդին: Շուշիի ազատագրման օրը, երբ Շուշիի առանձնակի գումարտակի հրամանատարը բանտում նստած է, Հանրապետության հրապարակում երգում են ռուս փոփ-աստղերը, և ես հենց այդ օրը օդնավակայանում տեսա` ինչպես են նրանց դիմավորում: Ես չեմ կարծում`մեր ազգի արժանավոր զավակներից որևէ մեկը արժանացել է նման վերաբերմունքի:

ԶՐՈՒՅՑԸ ՎԱՐԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://lragir.am/src/index.php?id=society&pid=27962

[voter]

Интервью с этнографом Грануш Харатян

ЕСЛИ НАДЕЖДА НА НЕДОВЕРИЕ…

- Говоря о ситуации после 1 марта, многие отмечают, что в глобальном смысле в стране было установлено два настроения – доверие и недоверие. Как стали относиться после 1 марта к интеллигенции?

- Думаю, интеллигенция по своим ресурсам и занимаемому месту вовсе не отвечает ожиданиям общества. В советские годы интеллигенции была предопределена особая роль, в которой интеллигенты в той или иной мере умещались. Роль состояла в выражении мнения по поводу различных явлений, и в этом смысле интеллигенции, в отличие от Компартии и аппаратчиков, была предоставлена определенная свобода мыслей. С другой стороны, политические диссиденты также принадлежали к классу интеллигентов. И эти две роли позволили интеллигенции влиять на формирование общественного мнения.

Во многих, в широком смысле, либеральных странах интеллигенции не предопределена роль ни по писаным, ни по неписаным законам. Отдельные деятели могут выражать свое мнение, но в собирательном смысле интеллигенция не может оказывать воздействия на общественное мнение, тем более, формировать его. Думаю, нынешняя Армения близка к этой ситуации, просто здесь по инерции продолжаются советские традиции. Эти традиции продолжают определенные политические силы, личности, которые именуют себя интеллигентами, поскольку занимаются интеллектуальным трудом.

- Вы не раз заявляли, что власть не должна меняться во имя изменения, нужна конкретная цель. Вы придерживаетесь того же мнения после обнародования оппозиционной платформы Левона Тер-Петросяна?

- Я и сейчас считаю, что оппозиция так и не сказала, чего ради надо менять власть. Да, было сказано, что власть порочна, и я не могу не согласиться, но оппозиция не продемонстрировала, как она намерена заменить порочные власти более нравственными отношениями.

- Есть ли вообще общественная позиция в Армении?

- Мне сложно понять смысл слова «гражданская», но, думаю, ресурс общественных ожиданий значительно возрос с сентября 2007 года и, более всего, в январе-феврале 2008 и в последующие месяцы. Но я не уверена, что ожидания общества мы воспринимаем адекватно – чего ожидало общество в результате смены власти? Я знаю немало случаев, когда многие ожидали конкретных должностей, знаю людей, которые действительно были привержены серьезной идеологии и работали во имя государства. Были случаи, когда люди просто желали отомстить или войти в новый клановый сегмент. Но, тем не менее, я считаю, что сформировался некий средний класс, который не преследовал меркантильных целей, но был не согласен с существованием безнравственного общества и пытался построить страну, основанную на законе и морали. И даже готов был пожертвовать своим материальным благополучием ради такого общества. Это были люди среднего класса, среднего возраста.

- Почему вы говорите в прошедшем времени?

- Думаю, в определенной степени произошло разочарование, и не только по вине властей, потому что ожидания от властей, в принципе, оправдались. После последних выборов оппозиция приняла слишком пассивную позу. Заявления посредством политзаключенных, пара электронных посланий, несколько митингов – а люди ожидали дальнейших дискуссий, хотя бы в ячейках, при их участии. В нашей стране ощущается дефицит участия граждан в процессах. Тот самый средний класс, о котором я говорила, был солидарен с оппозицией хотя бы в одном – страна деморализуется, недоверие достигло ужасных размеров, и мы деградируем как страна, граждане, общество. И эту категорию они должны были вовлечь хотя бы в дискуссии.

- Оппозиция убеждена, что конституционным путем добьется внеочередных выборов. Вы с этим согласны?

- Не будет внеочередных президентских выборов. Позиции властей еще более укрепились, и при такой манере поведения оппозиции не будет ни президентских выборов, ни слияния с оппозицией здоровых общественных сил. А это единственный путь изменить ситуацию. Хотя, я говорю об изменениях с тревогой, потому что изменения не всегда бывают в лучшую сторону. Но если мы будем двигаться, ожидая использования ресурса недоверия к властям, думаю, ни одна политическая сила не сумеет оказать влияние на процессы.

Беседовала СИРАНУШ ПАПЯН
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=10072

ԵԹԵ ՀՈՒՅՍՆ ԱՆՎՍՏԱՀՈՒԹՅՈՒՆՆ Է

Հարցազրույց ազգագրագետ Հրանուշ Խառատյանի հետ

- Երբ խոսում էիք մարտի մեկից հետո ստեղծված իրավիճակից, նշում էիք, որ երկրում գլոբալ առումով երկու հիմնական տրամադրություն է կայունացել` վստահություն և անվստահություն: Իսկ ի՞նչ վերաբերմունք ձևավորվեց մարտի մեկից հետո մտավորականության նկատմամբ:

- Անկեղծ ասած, տարբեր ժամանակներում տարբեր ձևերով այս խնդրի վերաբերյալ իմ դիրքորոշումն արտահայտել եմ: Ճիշտն ասած, կարծում եմ` մտավորականությունից այսօրվա սպասելիքները չեն համապատասխանում մտավորականության այսօրվա և ռեսուրսներին, և պայմանական լեզվով ասած իր զբաղեցրած տեղին: Բանն այն է, որ Խորհրդային Միության շրջանում ձևավորված ավանդույթով ոչ թե մտավորականությունը զբաղեցնում էր, այլ մտավորականությանը հատկացված էր որոշ դերակատարում, և մտավորականությունն այս կամ այն ձևով այդ դերամակատարման մեջ տեղավորվում էր: Մտավորականությանը հատկացված էր որոշ երևույթների վերաբերյալ մտավորական կարծիք արտահայտելու դերակատարում, որն, ի տարբերություն քաղաքական կուսակցության (տվյալ դեպքում Կոմունիստական կուսակցության), ի տարբերություն վարչական ապարատում պաշտոններ զբաղեցնող մարդկանց, մտավորականությանը կարծեք թե չբարձրաձայնված հատկացված էր նաև որոշ ազատախոհության հնարավորություն: Սա մեկ, և երկրորդ` քաղաքական այլախոհությունը Խորհրդային Միության շրջանում մտավորականության միջավայրում էր գործում: Այս երկու գործոնը միասին մտավորականությանը որոշ հասարակական կարծիք արտահայտելու իրավունք և նաև դերակատարում էր տրվել: Սա դեր էր, որ մտավորականությունը պետք է կատարեր:

Շատ երկրներում լայն իմաստով լիբերալ հասարակությունների մեջ մտավորականությանն առանձին դերակատարում չի հատկացված` ո’չ գրված, ո’չ չգրված կանոններով: Առանձին մտավորականը կամ առանձին գործիչը կարող է ունենալ դիրքորոշում, բայց հավաքական իմաստով մտավորականությանը հասարակական կարծիքի արտահայտման կամ հասարակական կարծիքի վրա ազդելու դեր չի հատկացրած ոչ հասարակության, ոչ իշխանությունների, ոչ քաղաքական ուժերի կողմից, և նրանցից այդ ակնկալիքը չկա: Կարծում եմ` այսօրվա Հայաստանը զգալի չափով իր փաստացի հարաբերություններով մոտ է այս իրավիճակին, երբ մտավորականությանը այդպիսի դեր չի հատկացրած, բայց որոշ իմաստով շարունակում է խորհրդային ավանդույթը, երբ այդ դերը հատկացված էր: Եվ այդ ավանդույթը կարծեք շարունակում են և քաղաքական ուժերը, և որոշ չափով առանձին դեպքերում մարդիկ, որոնց մենք անվանում ենք մտավորականներ կամ որոնք աշխատում են կամ զբաղվում են մտավոր արտադրանք թողարկելով կամ փիլիսոփայելով, մտածելով և այլն:

- Այնուամենայնիվ, այդ մտավորականը մարտի մեկից հետո արդյո՞ք չպետք է իր խոսքն ասեր հասարակությանը, որ դեռևս սպասում էր նրա խոսքին, մի հասարակություն, որը ապրում է դեռ խորհրդային պատկերացումներով:

- Ես երկու բանում էլ վստահ չեմ. ես նախ վստահ չեմ, որ հասարակությունն իսկապես սպասում էր մտավորականության ասելիքին: Եվ նույնիսկ շատ տարբեր մարդկանց հետ առանձին զրույցներ ունեմ, թե իրենք ումից կարող էին երևույթների և ընթացքի, և արդյունքի վերաբերյալ որևէ դիրքորոշում ակնկալել: Երբեմն հնչում էր` բա դե լավ կլիներ մեր գիտնականները մի բան ասեին: Բայց սա սպասելիք չէ, սա իր չասված կամ չբարձրաձայնված մտքի ձևակերպման ակնկալիքն էր մի մարդու կամ մարդկանց խմբի կողմից, ով գուցե ավելի գրագետ կձևակերպեր այդ սպասելիքը կամ ակնկալիքը, բայց մարդկանց մեջ չկա այնպիսի սպասում, թե մտավորականները խումբ կլինեն, կարող են խմբով ինչ-որ դիրքորոշում ասել, նույնիսկ եթե այդ դիրքորոշումն իրենց ակնկալիքներին համապատասխանում է, և այդ դիրքորոշումից կարող է որևէ բան փոխվել: Այսինքն` հասարակությունը պարզ և հստակ տեսնում է, որ եթե ինչ-որ հրաշքով մտավորականները մի ձևավորված խումբ լինեն և ունենան խմբային վերաբերմունք, ուրեմն այդ խմբային վերաբերմունքի արտահայտումից կարող է որևէ բան փոխվել:

- Սակայն անհատ մտավորականներ, մշակույթի գործիչներ, հատկապես երգարվեստի ներկայացուցիչներ մարտի մեկից հետո իրենց դիրքորոշումն ասացին, մեղադրեցին հանրահավաք գնացողներին, նույնիսկ մարտիմեկյան իրադարձությունների զոհերին:

- Ոչ բոլորն էին մեղադրում, ուրիշ բան, որ եթերում հնչում էին այն մարդկանց խոսքերը, ովքեր համաձայնվեցին այսպիսի բառեր ասել: Ես կուզենայի, որ մենք միշտ հիշեինք` եթե ինչ-որ մի բանի մենք տեղյակ չենք տարբեր պատճառներով` եթերում չի հնչել, մամուլով չի հնչել, բարձրաձայն չի ասվել, չի նշանակում, որ դա ընդհանրապես չի ասվել: Հասկանալի պատճառներով մեր հասարակությունը երբեմն կարող է հնչեցնել հենց այն կարծիքները, որոնք տվյալ պահին, տվյալ իրավիճակում պետք է հնչեցնեն այն մարդիկ, ովքեր կարող են կազմակերպել այդ հնչեցումը: Եվ դարձյալ ուզում եմ ասել, որ հենց այն, որ հնչեցրին այն մարդկանց խոսքերը, որոնք տվյալ պահին պետք էին, այն մյուսների, ովքեր այլ կարծիք ունեին և կարող էին և երբեմն էլ ասում էին` նրանց խոսքերը չհնչեցին, արդյունքում այնպիսի տպավորություն առաջացավ, որ մտավորականներն ունեն այսպիսի դիրքորոշում, մինչդեռ ես նորից ուզում եմ ասել, որ ոչ մտավորականություն հավաքական մի կառույց կամ խումբ կամ շերտ կա, որը ունի հավաքական կարծիք, ոչ այդ հավաքական կարծիքի արտահայտություն է եղել, եղել են անհատ մարդկանց կարծիքներ:

- Մի քանիսն էլ հրաժարվեցին պաշտոններից, հատկապես կանայք:

- Ես էլ հրաժարվեցի իմ աշխատանքից, իհարկե, էլի կային: Սա նույնպես արտահայտվելու մի ձև էր: Մարտի մեկը պատճառ հանդիսացավ իմ հրաժարականին: Ես մարտի երեքին եմ աշխատանքից ազատվելու դիմում գրել միայն այն պատճառով, որ մարտի մեկը շաբաթ էր, մարտի երկուսը ոչ աշխատանքային օր էր, այդ պատճառով գրեցի երկուշաբթի օրը` մարտի երեքին: Մարտի վեցին արդեն ստորագրեցին աշխատանքից ազատվելու իմ դիմումը: Սա նույնպես մի ձև էր` արտահայտելու իմ ասելիքը, չնայած ես խոսել, ասել եմ նաև վերբալ, այսինքն` բառերի մակարդակով, խոսքի մակարդակով, բայց միևնույն է, մնում եմ իմ կարծիքին, որ մտավորականությանը հատկացրած դեր այսօր ոչ հասարակության կողմից, ո’չ իշխանության կողմից, և որ ավելի ցավալի է` մտավորականությանը չի հատկացվել որոշակի դերակատարում մեր հասարակական, քաղաքական, եթե կուզեք նաև գլոբալ մշակութային գործընթացներում: Մտավորականությունը գլոբալ և հավաքական իմաստով իր վրա այդպիսի դերակատարում չի վերցրել: Գուցե նաև այդ պատճառով, որ իր հետ հաշվի նստող չկա, և դա նաև առիթ է ծառայում, որ առանձին մարդկանց կամ օգտագործեն, կամ նրանք փորձեն իրենց հավատարմությունը տարբեր տեղերում արտահայտել գործող իշխանությանը:

- Դուք բազմիցս ասել եք, որ իշխանությունը պետք չէ փոխել հանուն փոխելու, պետք է իմանալ հանուն ինչի փոխել: Վերջին հանրահավաքներից մեկում Լևոն Տեր-Պետրոսյանը 12 կետից բաղկացած ծրագիր առաջարկեց կուսակցություններին մեկտեղելու. էլի՞ նույն կարծիքին եք մնացել:

- Ես հենց այս պահին էլ գտնում եմ, որ ընդդիմությունն այդպես էլ չասաց` հանուն ինչի փոխել այս իշխանությունը: Այո, ընդդիմությունն ասաց, որ իշխանությունն այսքան արատավոր է, և ես չեմ կարող չհամաձայնվել, բայց ընդդիմությունը ցույց չտվեց, թե ինքն ինչպես է այդ արատավոր իշխանությունը փոխելու ավելի բարոյական և ավելի նորմալ հարաբերություններով:

- Առհասարակ հասարակության դիրքորոշում այսօր մեզանում կա՞:

- Ես տվյալ դեպքում դժվարանում եմ հասկանալ քաղաքացիական բառը, բայց ենթադրում եմ` ինչի մասին է խոսքը: Կարծում եմ` հասարակության սպասելիքի ռեսուրսն զգալի ավելացավ նախագահական ընտրությունների աշնանից հետո սկսված շրջանում, թերևս սեպտեմբերից հետո, և շատ ակտիվ էր հունվար-փետրվար ամիսներին և գուցե դրան հաջորդող մի քանի ամիսներին: Բայց ինչի էր սպասում հասարակությունը` շատ վստահ չեմ, որ մենք ադեկվատ գիտենք` ինչին էր սպասում, իշխանափոխությունից հետո ինչը պետք է փոխվեր: Ես գիտեմ առանձին դեպքեր, երբ ոմանք սպասում էին, որ հենց իրենք կոնկրետ պետք է զբաղեցնեն տեղեր, որ իրենց համար ոչ ցանկալի անձինք են զբաղեցնում, գիտեմ մարդիկ, որոնք իսկապես շատ լուրջ գաղափարական և նվիրյալ ու օրենքի, իշխանության համար էին ուզում աշխատել և սպասելիք ունեին, որ այդպիսին կարող էր լինել: Գիտեմ առանձին դեպքեր, երբ ուղղակի ուզում էին վրեժ լուծել, գիտեմ առանձին դեպքեր, երբ կլանային մի նոր սեգմենտ էր ուզում մտնել, բայց եթե շատ միջինացված ասենք, այդ տարվա շրջանում, այո, ես կարծում եմ, որ արդեն կար միջին դաս, որն այսօրվա համար նյութական ակնկալիք չուներ, ինքն իր գոյության և կեցության խնդիրը բավական լուծել էր, բայց ինքը համաձայն չէր ապրել անբարոյական հասարակությունում և ուզում էր բարոյական և օրինավոր հասարակություն, նույնիսկ պատրաստ էր իր ունեցած նյութական որոշ հնարավորությունները զիջել այնպիսի հասարակության համար, որտեղ ուզում էր, որ իր զավակներն ազնիվ մեծանան, դրանք նաև միջին տարիքի, միջին դասի մարդիկ էին: Սա հրապարակում գտնվող կամ հրապարակին համակիր այն ողնաշարն էր, որը որոշ երաշխիք էր տալիս, որ կարող է հանկարծ այդպիսի բան տեղի ունենալ:

- Անցյալով եք խոսում, այսօր այդ դասը չկա՞:

- Կարծում եմ, որ մի քանի իմաստով հուսախաբություն եղավ, և դա միշտ չէ, որ հենց իշխանության վարքի պատճառով է, այսինքն` իշխանության վարքը եղավ հենց այնպիսի գործնական կամ գլոբալ առումով, ինչպիսին սպասվում էր, այստեղից չէր մեծ հուսախաբությունը:

- Վերջին ընտրություններից հետո՞ ի նկատի ունեք:

- Այո, ընտրություններից հետո ընդդիմության բոլոր իմաստներով պասիվ պահվածքը: Այսինքն` այդ բանտարկյալների միջոցով ինչ-որ ասելիք ասել կամ էլեկտրոնային ուղերձներով ինչ-որ ասելիք ասել, մի քանի միտինգներ հրավիրել, բայց մարդիկ կարիք ունեին, որ պրոցեսը շարունակվեր գոնե արդեն քննարկումների, գոնե ասենք ինչ-որ բջիջներում, ինչ-որ տեղերում, որ իրենք մասնակցեին այդ պրոցեսին: Մեր երկրում խորապես պակասում է մասնակցությունը որոշ գործընթացներին: Այդ միջին դասը, որ ես ասում եմ, պարտադիր չէ, որ անվանապես կամ անձնապես ծանոթ լինեին ընդդիմությունը ներկայացնող անձանց, բայց նրանք համակիր էին ընդդիմությանը մի խնդրում` երկիրը ծայրից ծայր բարոյազրկվում է, անվստահությունը հասնում է ահռելի չափերի, և այսպես շարունակվելու դեպքում մենք դեգրադացվում ենք որպես երկիր, քաղաքացիներ, հասարակություն: Այ այդ խումբը իրենք պետք է ներքաշեին որպես մասնակիցներ գոնե քննարկումներին` ինչ անել իրավիճակը շտկելու համար:

- Ընդդիմությունը միմիայն սահմանադրական ճանապարհով է առաջնորդվում և կարծես թե վստահ է, որ արտահերթ նախագահական ընտրություններ ենք ունենալու: Դուք ի՞նչ եք կարծում, կունենա՞նք:

- Չենք ունենալու արտահերթ նախագահական ընտրություններ: Կարծում եմ` առկա իշխանություններն ավելի ամուր են հաստատվելու, ավելի պինդ վարչական ռեսուրսներ են ձևավորվելու, և անկեղծ եմ Ձեզ ասում, ցավոք, եթե իրերի ընթացքն այսպիսին մնա, եթե ընդդիմությունը` ես չգիտեմ դա Ժառանգությունը կլինի, թե Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կլինի, թե բոլորը միասին կլինեն, թե մի երրորդ ուժ, բայց ընդդիմության այսպիսի պահվածքը ոչ արտահերթ նախագահական ընտրությունների առաջացման հնարավորություն է, ոչ էլ ընդդիմադիր հայացքներ ունեցող անձանց և հասարակական շերտերի ու հասարակական խմբերի պահվածքի միաձուլում, որն իմ կարծիքով որևէ փոփոխության միակ հնարավորությունն է, բայց դարձյալ ես ուզում եմ ավելացնել, որ երբ ասում եմ որևէ փոփոխություն, ես միշտ տագնապ ունեմ, որ անպայման չէ, որ այդ փոփոխությունը դրական պետք է լինի: Բայց, այո, եթե մենք շարժվենք ուղղակի սպասելով իշխանության հանդեպ անվստահության ռեսուրսի օգտագործմանը, ուղղակի այդ պասիվ անվստահության ռեսուրս կոչվածի վրա հույս դնելով` կարծում եմ, որևէ քաղաքական ուժի կողմից որևէ ռեալ ազդեցություն քաղաքական գործընթացների վրա չի լինելու:

ԶՐՈՒՅՑԸ ՎԱՐԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://lragir.am/src/index.php?id=society&pid=27891

[voter]

ИНТЕЛЛИГЕНТ ОБЯЗАН ПРОТИВОСТОЯТЬ

Интервью с кинорежиссером Тиграном Хзмаляном

- Есть ли у нынешней интеллигенции гражданская позиция?

- Думаю, надо переформулировать вопрос: а есть ли вообще интеллигенция? Чтобы иметь позицию, надо прежде быть интеллигентом. Думаю, в широком смысле слова интеллигенция – как общественная плоскость – существует. Если под словом «интеллигент» понимать группу людей с высшим образованием, то многие наши читатели прекрасно знают, сколько стоит сегодня университетский диплом. Получается, что для того, чтобы стать интеллигентом, нужны просто деньги. Если мы называем интеллигентами людей искусства, то и здесь есть проблема – эти люди должны служить искусству, каждый день, искусство требует любви, верности. Нельзя один раз в жизни написать стихотворение или снять фильм, а потом до конца жизни считать себя интеллигентом. В древней Японии дворцовые поэты в какой-то момент меняли имя, покидали двор и жили под чужим именем, потому что им было стыдно. Поэт в Японии – это не должность, а звание. И когда его талант исчерпывался, он уходил, потому что не желал дискредитировать звание поэта и свое собственное имя. лько стоит для того, чтобы стать интеллигентом ит са интеллигенция - как зменить меру пресечения криминационным подходом, ко

- А у нас все наоборот.

- Мы живем в стране, в которой называющие себя интеллигентами люди успели приватизировать и перепродать свой театр, некогда принадлежавший обществу, или построенные на средства членов творческих союзов строения. Открыли на эти деньги рестораны, магазины, оставив голодать своих товарищей – театры развалились, разрушились семьи. Теперь они говорят о нравственности, читают обществу мораль, потому что быть интеллигентом у нас почему-то означает читать мораль. Я сам не читаю мораль и не верю людям, которые называют себя интеллигентами.

- Например?

- Я бы назвал их имена в суде, но самый праведный суд – Божий. Они сами прекрасно знают, мы все знаем. Я не хочу никого судить, просто не верю им и из-за них не называю себя интеллигентом. Я представляюсь как режиссер и гражданин Армении.

- Многие говорят, что интеллигент должен быть оппозиционером по сути.

- Думаю, дело не в этом. Я был оппозиционером во времена Левона Тер-Петросяна, являюсь им и сейчас. Просто интеллигент обязан противостоять. Искусство – это ведь противостояние, это хвала, но не властям, а сотворенному Богом миру, любви, но искусство может состояться лишь противостоянием, так как большинство легко поддаются соблазнам.

Нас все время пытаются стандартизировать – общепитом, телевидением, массовой культурой. И чем стандартнее мы, тем легче нас контролировать и принимать за нас решения. Мы на пути к деградации. Можно даже использовать слово дегуманизация.

- В последнее время связь искусства и политики стала крепче, свидетельством тому – последние выборы.

- В тот самый момент, когда человек искусства идет на моральный компромисс, он теряет право заниматься искусством.
- Может, они не способны создавать продукт в искусстве, поэтому и пробуют себя в политике?

- Вообще-то, серьезная политика – это тоже искусство. То, что у нас именуется политикой, я бы назвал худшей проституцией. Потому что «политики» торгуют не только своим телом, а всей страной, освобожденными территориями, нашими победами, лишениями целого поколения. Я лично никому не давал права торговать моими лучшими годами. Я имею в виду подъем 88-96 гг.. Люди, которые занимаются или пытаются заниматься политикой, не имеют ни соответствующего образования, ни морали, ни профессиональных навыков, ни психологического настроя. Думаю, будь у нас элита, наша страна не опустилась бы так низко, не было б 1 марта и всего того, что случилось потом, потому что интеллигенция бы противостояла. Мы теряем инстинкт противодействия.

- Почему к всенародному движению присоединились лишь некоторые?

- Потому что нет истинной интеллигенции, элиты. Дефицит элиты – это самая большая проблема наше народа. Мы не можем построить государство, достичь высот без элиты, сливок общества. А у нас форменные погромы. Люди, имеющие силы противостоять лжи, низости, выталкиваются из страны. Тому есть многочисленные примеры. В каждом поколении мы теряли массу, способную противодействовать.

- В этом году вы не представили фильм на кинофестиваль «Золотой абрикос».

- Я участвую в фестивале, потому что мы с Арутюном Хачатряном добрые друзья, и я с удовольствием ему помогаю, потому что «Золотой абрикос» - это единственный кинофестиваль международного уровня. Но я поклялся, что не буду представлять фильмы на фестивали, пока не презентую свой игровой фильм «Сентябрь», который с 2005 года находится в заложниках в студии H1. Я только недавно узнал, что все фильмы студии «Ереван» в 2006 году были проданы студии H1 по 5800 драмов каждый. Это порядка 670 фильмов.

- Но почему вам не возвращают фильм?

- Фильм был снят на бюджетные, то бишь общественные средства. И я хочу показать этот фильм обществу. У меня нет таких средств, а на наши письма Комитет Общественного телерадио даже не соизволяет ответить.

- Вам мешает оппозиционная позиция? Вам не дают часов в ЕрГУ, ваши фильмы не возвращаются.

- Думаю, когда власть начинает террор против народа, интеллигент обязан быть рядом с теми, кого избивают, кого держат в застенках. 1 марта я вступил в Комитет по защите политзаключенных, мы проводили акции в защиту заключенных и их семей.

Мои фильмы смотрят в небольших кафе, не все фильмы показывают по телевизору. Есть два исключения – посвященный Рубену Ахвердяну «Почтальон Рубен Ахвердян» показывают почти каждый месяц, иногда показывают «Легче воздуха». Но я автор 16 документальных и 3 игровых фильмов, 7 из которых получили международные призы. К примеру, в 2005 году лучшим фильмом в мире был признан «Век Арама Хачатряна», и мультимедийный приз поехал получать премьер-министр Андраник Маркарян, а меня даже не вспомнили. Но самое смешное, через пару дней после этого студию упразднили. Даже с культурной точки зрения это погром по отношению к Армении. Продажа «Айфильма» за 600 тыс. долларов – геноцид, упразднение студии «Ереван» - погром, потому что мы теряем культурное пространство, а нас знают в мире исключительно по культуре. Мы не производим оружие, компьютеры, химические вещества. Мы можем экспортировать лишь культуру, и ее сегодня уничтожают.

- Терпимости стало больше, как считаете, особенно, на митингах?

- Я теперь редко хожу на митинги, потому что категорически не согласен с шагами Левона Тер-Петросяна, хотя уважаю его как политического деятеля. Мартин Лютер Кинг говорил, что революция – это язык людей, которых не пожелали выслушать. Думаю, мы могли бы изменить трагический ход нашей истории лишь социальной революцией. Подавляющая часть народа лишена власти, надежды, нормальной жизни.

- И надежда угасает?

- Естественно, потому что мы живем при феодальном строе, который эксплуатирует достижения прошедших поколений, продает все, что можно, да еще торгуется. Нам сейчас приходится наблюдать, как сильные миры сего будут заставлять наши власти сдать территории, что было бы невозможно, будь власть избрана народом, не столь уязвима со всех точек зрения и не лишена общественной опоры. Наш народ не защищен в собственной стране, а беззащитный гражданин не может отстоять свою страну. Мы никогда не были столь уязвимы. Даже в годы войны. Тогда была консолидация, любовь, братство.

- Вы думаете, социальная революция нагрянет до следующих выборов?

- Это наша последняя надежда, и речь не об избрании Левона Тер-Петросяна президентом, от этого в социальном плане ничего не изменится, потому что Кочарян и Саркисян продолжают экономическую, социальную политику, заложенную Тер-Петросяном. Я ожидаю более глубинных изменений. Без социальных реформ мы все обречены. Мы не сможем противостоять кризису, который у нас начался раньше, чем во всем мире, поэтому мы не особо заметили его наступление. Но армяне – гибкий народ, мощный. За критикой мы не видим собственной силы. Но ведь ни одна нация не смогла бы устоять перед нашими бедами.
- Отразился ли кризис на вашей режиссерской деятельности?

- Нет, потому что у меня нет заказчиков. Я уже 5 лет как безработный, снимаю исключительно документальные фильмы, потому что это дешевле. Недавно завершил фильм, который снимал 10 лет. Телевидение у нас принадлежит людям, интерес которых состоит в том, чтобы унизить, одурачить, деградировать нацию, которой легко будет управлять. Так происходит во всем мире, но в Армении, как всегда, это делается в «совершенстве». Любой город имеет свой символ – Эйфелева башня, статуя Свободы. В Ереване на месте памятника Ленина сначала установили крест, потом сняли и его, теперь нет ничего. То, что в духовном центре был установлен телевизор, говорило о том, что власти понимают – править можно с помощью телевидения. Теперь там ничего нет, пустота, которая, наверное, царит и в их душах, они превращают в чучело нацию, потому что сами им являются. Причем, делается это с помощью нескольких людей. Недавно я завершил фильм «Армения минус А1+». Мы договорились, чтобы его показали по одному из телеканалов, но, увидев фильм, они отказались, и нам пришлось разместить его на Youtube.

Такое положение выгодно всем, кроме нас. Нельзя без свободы слова. Люди, которых 10 лет назад вы бы не приняли в своем доме, теперь правят страной. При виде машин, на которых избранники народа выезжают со двора парламента, я понимаю, что это другая страна, не та, о которой мы мечтали в 99, 93, 94. Это прост фарс. Достаточно взглянуть в лица этих людей: ребенок, который несет себе естественную эстетику, заплакал бы при виде этих лиц, шей. То, что мы отдали страну им на съедение, - наша слабость, недомыслие, гордыня. Мы накормили эту толпу мелких торгашей, потом они отняли у нас страну. Торгаши теперь занимаются политикой, политические деятели строят из себя писателей, говорят о нравственности. Это искажение, и выход один - противодействовать. У нас нет оправдания, мол, мы были под чужестранным игом, мы теперь под игом худшего сословия нашего общества, которое продает нас другим. Мы слишком зависим от других стран, большинство наших политических деятелей работают на другие страны, и мы живем в стране иностранных агентов.

Беседовала
СИРАНУШ ПАПЯН


ՄՏԱՎՈՐԱԿԱՆԸ ՊԱՐՏԱՎՈՐ Է ԴԻՄԱԴՐԵԼ

Հարցազրույց կինոռեժիսոր Տիգրան Խզմալյանի հետ

-Մտավորականության քաղաքացիական դիրքորոշումն այսօր ինչպիսի՞ն է, առհասարակ այն կա՞:

- Կարծում եմ հարցն այլ կերպ պետք է ձևակերպել` կա՞ արդյոք մտավորականություն: Դիրքորոշում ունենալու համար նախ մտավորականություն պետք է լինի: Ես կարծում եմ` լայն իմաստով մտավորականություն որպես հասարակական դաշտ չկա: Եթե մենք մտավորականություն ասելով հասկանում ենք բարձրագույն կրթություն ստացած մարդկանց խմբաքանակ, ապա մեր ունկնդիրներից, ընթերցողներից շատերը գերազանց գիտեն` ինչ արժե բարձրագույն ուսումնական հաստատության դիպլոմը, ուրեմն մտավորական դառնալու համար պետք է ուղղակի որոշակի գումար ունենալ, այդ դեպքում մտավորականության մասին խոսելը ծիծաղելի է: Եթե մենք խոսում ենք արվեստագետների մասին որպես մտավորականների, ես նույնպես դժվարանում եմ, որովհետև արվեստը պահանջում է ամենօրյա ծառայություն, դա ինչպես սերը, պահանջում է հավատարմություն: Չի կարելի մի երկու անգամ կյանքում լինել արվեստագետ, նկարահանել ֆիլմ կամ բանաստեղծություն գրել և հետո մինչև կյանքի վերջը համարվել արվեստագետ կամ մտավորական: Հին Ճապոնիայում բանաստեղծները որոշակի հասակից հետո անպայման փոխում էին իրենց անունն ու հեռանում էին արքունիքից, ապրում էին այլ անվան տակ, որովհետև ամաչում էին: Ճապոնիայում բանաստեղծը ոչ թե շատ բարձր պաշտոն, այլ դիրք էր: Եվ երբ նա զգում էր` սպառվում էր, հասկանում էր, որ ինքն իրավունք չունի վարկաբեկել բանաստեղծին և իր անձնական անունը: Օրինակ` Մացուո Բասյոն՝ հոքքուի` այդ երեք տողանի ճապոնական պոեզիայի ժանրերից մեկի հանճարեղ հեղինակը և հիմնադիրներից մեկը, նույնպես դիմեց դրան. նա փոխեց անունը և վերջում հեռացավ քաղաքից:

- Մեզ մոտ ճիշտ հակառա՞կն է տեղի ունենում:

- Այո: Մենք ապրում ենք մի երկրում, որտեղ իրենց մտավորական-արվեստագետ անվանող մարդիկ ընդամենը մի քանի տարի առաջ կարողացան սկզբից սեփականաշնորհել, ապա վաճառել հանրային սեփականություն հանդիսացող թատրոնները, ստեղծագործական միությունների անդամների գումարներով կառուցված շինությունները: Իրենք սեփականացրին, վաճառեցին այն, քաղաքի լավագույն տեղերում բացեցին ռեստորան, խանութ, դեսպանատուն, և այդ նույն մարդիկ, ովքեր իրենց տասնյակ գործընկերներին թողել են անոթի, որովհետև թատրոններ քանդեցին, ընտանիքներ քայքայվեցին, հիմա խոսում են բարոյականությունից, նորից հավակնություններ ունեն հասարակությանը քարոզ կարդալ, որովհետև արվեստով զբաղվել մեզ մոտ նշանակում է նախևառաջ բարոյականության քարոզ կարդալ: Ես բարոյականության քարոզ չեմ կարդում, ես ուղղակի չեմ կարող լսել ու հավատալ այն մարդկանց, ովքեր այսօր իրենց մտավորական են անվանում:

-Նրանք ովքե՞ր են, անուններ կտա՞ք:

- Ես դատարանում կարող եմ տալ այդ անունները, բայց ամենաահեղ դատաստանը Աստծո դատաստանն է: Իրենք իրենց անունները շատ լավ գիտեն, մենք բոլորս գիտենք, եթե մեկին տամ, մյուսին մոռանամ, հանկարծ չնեղանան: Չէ, չեմ ուզում տալ, ես դատավորի կարգավիճակում չեմ, ոչ ոքի չեմ ուզում դատել, ուղղակի չեմ հավատում նրանց և այդ պատճառով ես ինձ չեմ ուզում համարել մտավորական: Երբ պետք է ներկայանալ, ես ասում եմ կինոռեժիսոր, իսկ եթե ավելի են պնդում, ես ասում եմ Հայաստանի քաղաքացի, այդքան բան:

- Շատերը, խոսելով մտավորականություն հասկացության մասին, նշում են, որ մտավորականության չափանիշներից մեկն էլ համարում են ընդդիմադիր կեցվածքը:

- Ես կարծում եմ` խոսքն ընդդիմադիր կեցվածքի մեջ չէ, և կարծում եմ դա քաղաքական իմաստ կարող է և չունենալ: Ես ընդդիմադիր էի Լևոն Տեր-Պետրոսյանի օրոք և հիմա նույնպես ընդդիմադիր եմ: Խոսքն այն մասին է, որ մտավորականը պարտավոր է դիմադրել: Ընդհանրապես, արվեստը միշտ դիմադրություն է, գովք է, գովասանք է, բայց ոչ թե իշխանությանը, այլ Աստծո կողմից ստեղծված աշխարհին, սիրուն, բայց արվեստը կայանում է որպես դիմադրություն, որովհետև մեծամասնությունը հեշտ է տրվում գայթակղությունների:

Մեզ անընդհատ փորձում են ստանդարտացնել, նույն կերակրով, նույն հեռուստասնունդով, այսպես կոչված նույն մասսայական մշակույթով: Եվ դա ներթափանցում է կյանքի բոլոր ոլորտները: Որքան ավելի ստանդարտացված ենք մենք, այդքան ավելի հեշտ է մեզ հսկել, վերահսկել և մեր տեղը որոշումներ կայացնել: Այսինքն` մենք դեգրադացման ընթացքում ենք: Կարելի է օգտագործել ապամարդկայնացում բառը: Մտավորականի խիստ պարտքն է դիմադրել դրան:

-Արվեստագետ և քաղաքականություն կապը վերջին շրջանում կարծես թե ակտիվացել է, վերջին ընտրություններն էլ դրա ապացույցն էին:

- Այն պահին, երբ արվեստագետը համաձայնվում է բարոյական կոմպրոմիսի, նա այլևս արվեստ չի կարող արտադրել: Դա հին գյուտ է:

- Արվեստի արտադրանք չի կարող տալ, դրա համա՞ր է իր ուժերը փորձում քաղաքականության մեջ:

- Գիտեք, իարականում լուրջ քաղաքականությունը նույնպես արվեստ է: Այն, ինչ մեզ մոտ անվանում են քաղաքականություն, ես մի այլ բառ կօգտագործեի. դա հաճախ մարմնավաճառություն է, որը մարմնավաճառության շատ ավելի վատ ձև է, քան այն, ինչ մենք հիմա երեկոյան քաղաքի փողոցներում ենք տեսնում: Որովհետև իրենք վաճառում են ոչ միայն իրենց, այլ բառիս բուն իմաստով նաև երկիրը, ազատագրված տարածքները, մեր տարած հաղթանակները, մեր սերնդի կրած զրկանքները, այդ ամենը վաճառքի է հանվել: Ես անձամբ ոչ ոքի իրավունք չեմ փոխանցել վաճառել իմ կյանքի լավագույն տարիները: Ի նկատի ունեմ 88-ից մինչև 95-96 տարիների մեր վերելքը: Մարդիկ, ովքեր իրենց քաղաքական գործիչներ են անվանում կամ հավակնություններ ունեն զբաղվել քաղաքականությամբ, ցավոք չունեն ոչ համապատասխան կրթություն, ոչ բարոյականություն, ոչ մասնագիտական գիտելիքներ, ոչ հոգեբանական կեցվածք, ունակություններ և այլն: Կարծում եմ` եթե մենք ունենայինք մտավորականություն, եթե մենք ունենայինք վերնախավ, ապա մեր երկիրն իրեն թույլ չէր տա այսքան իջնել, ապա չէր լինի մարտի մեկը և դրանից հետո կատարված խայտառակությունը, որովհետև մտավորականությունը կմիանար դիմադրողական շարժմանը: Մենք կորցնում ենք մեր դիմադրողական բնազդը:

- Ըստ Ձեզ ինչո՞ւ չմիացան, այսինքն` միացան, բայց քչերը:

- Որովհետև իրական մտավորականություն չկա, որովհետև չկա իրական վերնախավ: Ես համարում եմ, որ մեր երկրի խնդիրը վերջին տասնամյակների ընթացքում վերնախավի բացակայությունն է կամ ավելի ճիշտ սղությունը: Մենք չենք կարողանա դառնալ պետություն, կերտել պետականություն, ունենալ որևէ քաղաքական, տնտեսական, էլ չեմ ասում մշակութային հաջողություն` առանց իրական վերնախավի, առանց իրական սերուցքի: Մեզ մոտ կատարվում է ջարդ: Ամեն մարդ, ով ունի ունակություն դիմադրելու գայթակղություններին, ստին, ստորությանը, լուսանցքի մեջ է հայտնվում, դուրս է մղվում երկրից և լավագույն դեպքում իրականանում է դրսում: Մեր բոլոր մեծագույն արվեստագետները և այլ բնագավառում հաջողված գործիչների օրինակը տասնամյակներ շարունակ խոսում է դրա մասին: Մենք ամեն սերնդի մեջ կորցնում ենք ավելի ու ավելի շատ թվով դիմադրող զանգվածին և իրական ունակություն ունեցող մտավորականների և վերնախավ կազմող մարդկանց:

- Մեկնարկել է Ոսկե ծիրան կինոփառատոնը: Այս տարի ևս որևէ ֆիլմ չեք ներկայացրել, ի՞նչն է պատճառը:

- Մասնակցում եմ, որովհետև Հարություն Խաչատրյանի հետ ընկերներ ենք, մեծ սիրով օգնում եմ, և որովհետև “Ոսկե ծիրանը” համարյա միակ միջազգային մակարդակի փառատոնն է: Ես ուխտել եմ, որ ֆիլմերս չեն մասնակցի փառատոնին, մինչև չկարողանամ “Ոսկե ծիրանին” և ընդհանրապես աշխարհին ներկայացնել “Սեպտեմբեր” իմ խաղարկային ֆիլմը, որը ես չեմ կարող երևակել, շրջանառության մեջ դնել, քանի որ 2005 թվականի սկզբից այն պատանդի կարգավիճակով գտնվում է Հ1 ստուդիայում: Բոլորովին վերջերս իմացա, որ Երևան ստուդիայի բոլոր ֆիլմերը 2006 թվականին վաճառվել են Հ1 ստուդիային` ամեն մեկի գինը 5800 դրամով:

- Ձեր ֆիլմն էլ է մոտավորապես այդ ճակատագրին արժանացել:

- Ոչ միայն իմ, բոլոր ֆիլմերը, Փելեշյանի ֆիլմերը, “Մատենադարան” շարքը, թվով 670 ֆիլմեր:

- Լավ, ինչո՞ւ Ձեր ֆիլմը Ձեզ չեն տալիս:

- Ֆիլմը նախևառաջ ստեղծել եմ բյուջետային, այսնինք` հանրության փողերով: Փաստորեն ժողովրդի փողերով նկարահանել եմ մի ֆիլմ, որն ուզում եմ ժողովրդին ցույց տալ: Ես չունեմ այդ հնարավորությունը, որովհետև իմ նամակները, և ոչ միայն իմ, այլ նաև իմ ընկերները, օրինակ Հարություն Խաչատրյանը խնդրել էր “Ոսկե ծիրանի” անունից երկու տարի առաջ, որպեսզի այդ ֆիլմը ընդգրկվի, բայց չեն էլ պատասխանել, Հանրային հեռուստատեսության և ռադիոյի կոմիտեի ղեկավարությունն անգամ մեզ չի արժանացրել պատասխանին:

-Ընդդիմադիր կեցվածք ունենալն այս պարագայում որքանո՞վ է Ձեզ խանգարում: Եվ կարելի՞ է ասել, որ եթե Ձեզ այսօր այլևս ԵՊՀ-ում դասաժամեր չեն տալիս, Ձեր այս ֆիլմը պատանդ է, Սարդարապատն էլ արժանացավ քննադատության, իշխանություններն ուզում են Ձեզ պատժել:

- Կարծում եմ` երբ կառավարությունը, պետությունը սկսում է սպանել իր քաղաքացիներին, ծեծել, ահաբեկել, մարդը, որն իրեն համարում է արվեստագետ կամ գոնե մտավորական, ինչը երբեմն համընկնում է, երբեմն` ոչ, պարտավոր է լինել թույլի հետ, պարտավոր է լինել նրա հետ, ում ծեծում են, ում սպանում են, ում բանտարկում են: Ընդամենը այդքան բան: Մարտի մեկից հետո ես անմիջապես մտա Քաղբանտարկյալների պաշտպանության կոմիտե` որպես հիմնադիր անդամներից մեկը: Մենք կազմակերպում ենք սոցիալական օգնություն քաղբանտարկյալների և զոհերի ընտանիքներին:

Իմ ֆիլմերը դիտում են փոքրիկ ակումբներում, սրճարաններում, իհարկե բոլոր ֆիլմերս չեն ցուցադրվում հեռուստատեսությամբ: Կա երկու բացառություն. Ռուբեն Հախվերդյանին նվիրված ֆիլմս “Փոստատար Ռուբեն Հախվերդյանը”, համարյա ամեն ամիս, չգիտես ինչու, ցուցադրում են: Երբեմն ցուցադրում են նաև “Օդից թեթև” ֆիլմը, միշտ շատ ուշ ժամերի: Ես չեմ կարող ասել, որ ընդհանրապես չեն ցուցադրում, բայց ես 16 վավերագրական և երեք խաղարկային ֆիլմերի հեղինակ եմ, որոնցից 7-ը ստացել են միջազգային բարձրագույն մրցանակներ: Օրինակ` 2005 թվականին աշխարհի լավագույն վավերգրական ֆիլմ է ճանաչվել իմ “Արամ Խաչատրյանի դարը”, և այդ մուլտիմեդիական մրցանակը գնաց ստանալու երկրի վարչապետը` Անդրանիկ Մարգարյանը, իմ անունն անգամ չի հիշատակվել: Բացի այդ, ամենածիծաղելին, դրանից մի քանի օր հետո ստուդիան լուծարվեց, այսինքն` աշխարհի լավագույն ֆիլմ արտադրած ստուդիան լուծարվեց: Տնտեսական տեսակետից անգամ սա ծիծաղելի է, մշակութային տեսակետից սա ջարդ է ոչ միայն իմ, այլ Հայաստանի նկատմամբ: “Հայֆիլմի” վաճառքը 600 հազար դոլարով ցեղասպանություն է, մշակութային ջարդ է, “Երևան” ստուդիայի լուծարումը ջարդ է, թատրոնների փակումը ջարդ է, որովհետև դրանով մենք կորցնում ենք մշակութային տարածքը, իսկ մենք աշխարհում գոյություն ունենք միմիայն մշակույթի շնորհիվ, ոչ մի այլ բան մենք չենք արտադրում շատ թե քիչ տանելի մակարդակի վրա: Մենք չենք արտադրում զենք, կոմպյուտերներ, մեքենաներ, քիմիական նյութեր: Այն, ինչ դուրս են հանում երկրից, մշակույթն է: Եվ հենց դա են մեր երկրում այսօր ոչնչացնում:

- Ըստ Ձեզ` անհանդուրժողների մասսան այսօր քչացել է, թե ընդհակառակը, ընդլայնվել է, մանավանդ որ լինում եք հանրահավաքներին:

- Ես հիմա քիչ եմ գնում հանրահավաքների, որովհետև կտրուկ դեմ եմ, համաձայն չեմ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի քայլերի հետ, թեև իրեն որպես քաղաքական գործիչ շատ եմ հարգում:

- Սահմանադրական ճանապարհով գնա՞լն ի նկատի ունեք:

- Մարտին Լյութեր Քինգն ասել է, որ հեղափոխությունը դա այն մարդկանց լեզուն է, ում չեն ցանկացել լսել: Կարծում եմ` մենք կարող ենք փոխել այս երկրի ողբերգական ընթացքը միայն սոցիալական հեղափոխության ուղիով, ես դրանում համոզված եմ: Ժողովրդի ճնշող մեծամասնությունը զրկված է իշխանությունից, հույսից, նորմալ կյանքի որևէ հնարավորությունից:

- Այսօր այդ հույսը գնալով մարո՞ւմ է:

- Այո, բնականաբար, որովհետև մենք ապրում ենք մանր ֆեոդալաբուրժուական մի համակարգում, որը շահագործում է նախորդ սերունդների կուտակած հարստությունը և վաճառելով այն, ինչ հնարավոր է վաճառել և հնարավոր չէ վաճառել, հիմա անցել է բուն երկրի վաճառքի սակարկմանը: Հիմա մենք ականատես ենք դառնում նրան` ինչպես է համաշխարհային տարածաշրջանային ուժեղների շահերից ելնելով` մեր իշխանություններին ստիպելու են նաև տարածքային զիջումների գնալ, որը երբեք հնարավոր չէր լինի, եթե իշխանությունները լինեին ժողովրդի կողմից ընդունված, եթե չլինեին այդքան խոցելի, այդքան թույլ և քաղաքական, և մտավոր, և բարոյական, և հոգևոր ոլորտում, որովհետև իրենք զրկված են ամենակարևոր բանից` ժողովրդի նեցուկից, իրենք իրենց օտարել են ազգից: Հետևաբար մեր ժողովուրդը պաշտպանված չէ իր երկրում, և անպաշտպան զգացող ժողովուրդը և քաղաքացին չի կարող պաշտպանել իր երկիրը: Հետևաբար մեր երկիրն անչափ անպաշտպան է, և կարծում եմ մենք երբեք այսքան խոցելի չենք եղել: Անգամ պատերազմի տարիներին այդքան խոցելի չենք եղել: Կար ամենակարևորը` կար համերաշխություն, կար սեր, եղբայրություն, իհարկե պետք չէ չափազանցնել, բայց դա կար, դա էր մեր ուժը:

- Ինչպես հասկացա, սոցիալական հեղափոխության միջոցով ենք հասնելու դրան: Արդյոք առաջիկա տարիներին, մինչև մյուս նախագահական ընտրություններ այն մեզ սպասվում է:

- Դա մեր վերջին հույսն է, ընդ որում խոսքը չի գնում նախագահական ընտրությունների մասին, որովհետև եթե հիմա Լևոն Տեր-Պետրոսյանը դառնա նախագահ, սոցիալական առումով որևէ մեծ բան մեզ մոտ չի փոխվի, որովհետև և Ռոբերտ Քոչարյանը, և Սերժ Սարգսյանը շարունակում են նույն տնտեսական, նույն սոցիալական քաղաքականությունը, որը սկսվել էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից: Ի վերջո, իրենք նշանակված էին Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից: Այնպես որ, շատ ավելի խորը փոփոխությունների ակնկալիքներ ունեմ, այսինքն` ոչ թե ակնկալիքներ, այլ դա մեր միակ փրկությունն է: Եթե մենք սոցիալական փոփոխություններ չկատարենք, բոլորս դատապարտված ենք լինելու, մենք չենք վերապրի այս ճգնաժամը, որը մեզ մոտ շատ ավելի շուտ սկսվեց, քան աշխարհում, դրա համար մենք դա այդքան չենք նկատում, որովհետև մենք այդ ճգնաժամում ապրում ենք տասնյակ տարիներ: Բայց հայերը շատ ճկուն, շատ հզոր, ուժեղ ազգ են բոլոր տեսակետերից: Մենք շատ ենք մեզ քննադատում, դրա համար էլ չենք նկատում մեր ուժերը: Որևէ այլ երկիր, այլ ազգ չէր դիմանա այդքան մարտահրավերներին:

- Խոսեցիք ճգնաժամի մասին, այն որքանո՞վ կարող է ազդել Ձեր ֆիլմարտադրությանը:

- Ես կախված չեմ ճգաժամից, որվհետև ես չունեմ պատվիրատուներ: Պետությունն իմ ֆիլմերի կարիքը չունի: Ես հինգ տարի է, ինչ գործազուկ եմ, նկարում եմ միայն վավերագրական ֆիլմեր, որովհետև դրանք ավելի էժան են: Վերջերս էլ ավարտեցի ”Քրիստոսի կենդանագիր պատկերը” ֆիլմը, որը նկարում էի 10 տարի:

- Հանրությունը դարձյա՞լ կարող է դիտել այդ ֆիլմը սրճարաններում, փոքրիկ ակումբներում, բայց ոչ երբեք հեռուստատեսությամբ:

- Քանի որ մեր հեռուստատեսությունը պատկանում է այն դասին, որի շահն է հիմարեցնել, ստորացնել, ապուշացնել, դեգրադացիայի ենթարկել այս ազգը պարզ պատճառներով, պարզ նպատակներով, որովհետև հիմարացրած, ստորացրած ժողովրդին հեշտ է վերահսկել և մոնիպուլյացիայի նեթարկել: Դա կատարվում է ամբողջ աշխարհում, ուղղակի Հայաստանում, ինչպես ամեն ինչ, անում ենք ավելի արագ, այստեղ էլ ենք մենք առաջինը: Ես ուզում եմ մի բան հիշեցնել: Բոլոր մայրաքաղաքների կենտրոնում դրված է այդ ազգի խորհրդանիշ` Էյֆելյան աշտարակը Ֆրանսիայում կամ Ազատության արձանը Նյու Յորքում: Երևանում, երբ հանեցին Լենինի արձանը, հետո խաչ դրեցին, հետո խաչն էլ հանեցին, և դրեցին հեռուստացույց, հիմա ոչինչ չկա: Բայց այն, որ հոգևոր կենտրոնում դրվել էր հեռուստացույց, ապացուցում էր, որ իշխանությունները հասկացան` հեռուստատեսության միջոցով է իշխանությունն իրականանում: Հիմա դատարկ է, դա էլ է հետաքրքիր, ոչ մի բան այլևս չկա, դատարկություն է, դա նույնքան դատարկություն է, որը տիրում է իրենց հոգիներում, իրենք դատարկ են, իրենք խրտվիլակ են և խրտվիլակ են դարձնում այս ազգը: Ընդ որում, այս ամենը մի քանի մարդկանց շնորհիվ է արվում: Վերջերս ավարտեցի “Հայաստան մինուս Ա1 պլյուս”, դա ֆիլմ էր Ա1-ի մասին, բայց փաստորեն դա ֆիլմ էր Հայաստանի մասին: Դա պետք է ցուցադրվեր, նախնական պայմանավորավածություն ունեինք հեռուստալիքներից մեկի հետ, բայց տեսնելով ֆիլմը` սարսափեցին և հրաժարվեցին դա ցուցադրել, ընդ որում ես շուտով դա Youtube-ում կտեղադրեմ:

Մեր թուլությունը, մեր այս վիճակը ձեռնտու է բոլորին, բացի մեզնից: Առանց խոսքի ազատության պատկերացրեք որ այբուբենում պակասել է “ա” տառը, և մենք ապրում ենք աղավաղված աշխարհում, ստի, կեղծիքի, անբարոյականության չափանիշները ստիպված ենք ընդունել որպես նորմա: Մարդիկ, ում դուք դեռ տասը տարի առաջ ձեր տանը չէիք ընդունի միայն դեմքին նայելով, հիմա ղեկավարում են երկիրը: Հիմա խորհրդարանական լսումների ժամանակ կամ ընդհանարապես տեսնելով այդ մարդկանց, որոնք խորհրդարանի մոտ դուրս են գալիս իրենց շքեղ մեքենաներից, ես հասկանում եմ` սա այլևս այն երկիրը չէ, որտեղ ես ծնվեցի, և որի մասին մենք երազում էինք 88-ին, 90-ին, 92-ին, 93-ին, 94-ին, սա ինչ-որ աղավաղված մի բան է, սա ուղղակի ֆարս է: Բավական է դեմքերին նայեք, փոքրիկ երեխան, եթե տեսնի այդ մարդկան դեմքերը, վզերը, փորերը, կլացի վախից ու սարսափից, երեխա, որը քաղաքականության մասին չգիտի ոչ մի բան, նա իր մեջ կրում է էսթետիկական պատկերացումները: Իսկ մենք երկիր ենք տվել այդ մարդկանց մեր թուլության, մեր գոռոզության, մեր անմտության, ապիկարության պատճառով: Այդ մանր բուրժուաների, մանր վաճառականների խավը կամաց-կամաց, կտոր-կտոր, ոսկոր ոսկորի հետևից լափեցին, խլեցին մեզնից այս երկիրը, և ամեն մեկը զբաղվում է ուրիշի գործով, ոչ ոք իր գործով չի զբաղվում. Վաճառականները զբաղվում են քաղաքականությամբ, քաղաքական գործիչներն իրենցից գրողներ, պոետներ են ձևանում, կեղծ մտավորականները խոսում են բարոյականությունից, սա ինչ-որ աղավաղված պատկեր է. ելքը մեկն է`դիմադրել: Եղել են այսպիսի, եղել են ավելի ծանր վիճակներ մեր երկրի պատմության մեջ, սա շատ ծանր վիճակ է, որովհետև մենք չունենք արդարացում, որ օտարի լծի տակ ենք, մենք ինքներս ընկանք մեր ամնենավատ խավի լծի տակ, և այս խավը այդ ծանր լուծը փոխանցում է ուրիշներին: Մենք տնտեսապես, քաղաքական առումով սարսափելի խոեցելի ենք և կախված ենք ուրիշ երկրներից: Մեր համարյա բոլոր քաղաքական գործիչները օտար երկրների գործակալներ են, մենք օտար գործակալների երկրում ենք ապրում:

ԶՐՈՒՅՑԸ ՎԱՐԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://lragir.am/src/index.php?id=society&pid=27852

[voter]

90 ПРОЦЕНТОВ В АРМЕНИИ НЕ НА СВОЕМ МЕСТЕ
Интервью с доктором истории искусств, публицистом Аджи Назени Гарибян


- В одной из своих статьей вы утверждали, что нация с формальной и искусственной культурой со временем сама становится формальной и искусственной? Вы считаете таковыми и деятелей культуры?

- Если не на 100 процентов, то на 80 точно. Сталин провозгласил следующий принцип существования национальных культур – национальные по форме и социалистические по сути. Распад Советского Союза вызвал некий хаос, и это было нормально. Ситуация должна была выправиться сама по себе, и благодаря тем самым деятелям искусств национальная культура должна была возродиться и стать краеугольным камнем возрождающегося государства. Но сегодня мы наблюдаем возврат к социализму – усилиями тех самых 80% деятелей культуры. То, что преподносится нам как национальное, не имеет никакого к нему отношения. К примеру, хачкары, народные традиции – песни и пляски, религиозные ритуалы, связанные с праздниками, не связаны с национальным сознанием. Это фольклорные, этнографические, традиционные элементы. Национальной может быть лишь мысль, из которой рождается сознание, мышление и дух, которые порождают психологию, морально-психологическую структуру, содержание. В рамках этого содержания любое культурное явление, не национальное по нашим представлениям, может стать национальным, поскольку будет являться проявлением содержания.


- Какую роль может сыграть интеллигенция в том, чтобы страна выбралась из нынешнего положения?


- Давайте не уточнять, что означает слово интеллигент, потому что мои коллеги уже обращались к этому вопросу. Кстати, я приветствую инициативу вашей газеты открыть дискуссию по этой тематике, потому что в Армении масса понятий, определение которых размыто или переиначено. И одно из них – интеллигенция. Мы продолжаем по инерции понимать это слово по-советски. Интеллигент – человек, занимающийся интеллектуальным трудом и дающий интеллектуальный продукт. Это инженеры, экономисты, математики, физики, так же, как актеры, писатели, музыканты, а костяк интеллигенции составляют философы, политологи и искусствоведы. А ученые, о которых все забыли? Они ведь тоже интеллигенция. А теперь сами ответьте – если эти люди не способны влиять на ситуацию, кто тогда может это сделать?


- Есть ли связь между интеллигенцией и политикой?


- Если мы не считаем инженера компетентным для разработки политических проектов, как можно считать таковым актера, писателя или музыканта? Это вообще отдельная специальность. Та самая, которой нам так давно не хватает. И надо заполнить эту брешь.

- Как?

- Традиционным способом является учреждение школы со стороны частного лица, который собирает вокруг себя специалистов в этой области и людей, имеющих склонность к этому, они начинают вместе работать и выдавать политологическую продукцию.

- Пора для учреждения школы настала?


- Ростки есть, я вижу их среди молодежи, немного, но есть. Вся проблема в том, что им негде собраться.



-Вы являетесь автором многочисленных публицистических статей. Есть в Армении свобода слова?

- Есть два подхода – отношение властей к свободе слова и люди, для которых эта свобода является образом жизни. Конечно, она есть, благодаря личностям – Гранту, Марине и более молодым, которые привержены этому принципу бескорыстно. И пока в Армении есть группа таких людей, мы можем надеяться, что обретем свободу слова. Есенина, Маяковского, Чаренца уничтожили, потому что они писали то, что думали. После этого масса не смела произносить свои мысли вслух. Так и закончилась свобода слова в Советском Союзе. Теперь у нас сложилась опасная ситуация. И пока отдельные люди не боятся, что их могут сбить на машине, бросить в застенки, нам надо не сдавать их.


- Как изменилась оппозиция за последние полтора года?


- Давайте определимся с термином «оппозиция». Надо различать оппозицию и Движение. Оппозиция – это политическая категория, преследующая конкретные цели, а Движение – это явление общественное, более обширное. Для меня гораздо важнее Движение. Ослабнуть может оппозиция, но не Движение, потому что это будет значить, что ослаб армянский народ, что более нет надежды. Я, во всяком случае, не вижу, чтобы Движение ослабло.

- Куда ведет Движение?

- К целям, которые гражданин Армении поставил перед собой – стать цивилизованной нацией и правовым государством, в котором первейшей ценностью является человек. Целью Движения является создание правовой политической системы, в которой каждый имеет свою ценность и максимальные возможности для самовыражения.

- Как бы вы охарактеризовали сегодняшнюю нашу страну?

- Сейчас мы живем в постсоветском, неоколониальном, с потенциалом развития государстве. Пока, несмотря ни на что, вы ходите на интервью, пока кто-то может позвонить и сказать, что ему тоже хочется высказаться, этот потенциал присутствует. Надо его вырастить, а не бесконечно говорить об этом.

- Каким критериям должен соответствовать мэр Еревана?

- В первую очередь, мэр должен иметь свой стиль, облик, мэр – это не председатель горсовета.
Помните абсурдные речи до выборов – когда кого-то обвиняли в том, что выборы мэра политизируются? Грант тогда написал, что слово «город» уже предполагает политику, а градоначальник – это один из тех, кто делает политику. Мэр должен быть идейным человеком, чтобы суметь реализовать свою идею даже в уборке мусора. После выборов в городе появились серебристые, гадкого вида урны, которые являются свидетельством отсутствия этой идеи. Я не знаю, в чью светлую голову пришла мысль об этих урнах, но уважающий себя мэр не позволил бы этого. Возможно, в какой-нибудь американской деревне это принято, но в Ереване…

Если ты носитель интеллектуальной культуры, то она проявляться на практике, даже в мусорных ящиках. Покажите свои урны, я скажу, кто ваш мэр. Вы думаете, в Лондоне, Париже нет проблем с урнами? Есть, но каждый находит свое решение. Мэр должен быть философом. А во-вторых, он должен обладать административными навыками, а не работать по принципу «все схвачено». Может, он хороший парень, но проблема этой страны состоит в том, что люди не нас своем месте. Если кого-то выкорчевать из родной почвы и устроить на работу, для которой у него не хватает ни образования, ни воспитания, ни нюха, он невольно девальвируется и станет мукой для себя и общества. Тот же Гагик Бегларян мог бы быть полезным народу на другом месте. Я верю, что он действительно хочет работать, так же, как Серж Саркисян искренне желает строить Армению, просто надо понять, что они понимают под этим, насколько широк их кругозор. Они не на своем месте – начиная с Сержа Саркисяна и кончая самым последним чиновником: 90% политических деятелей и государственных служащих не на своем месте.

БеседовалаСИРАНУШ ПАПЯН
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=10025

90 ՏՈԿՈՍԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ԻՐ ՏԵՂՈՒՄ ՉԷ

Հարցազրույց արվեստի պատմության դոկտոր, հրապարակախոս Հաջի Նազենի Ղարիբյանի հետ

- Ձեր հոդվածներից մեկում, խոսելով Երևանի փողոցներում պաստառների վրա գրված “Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ” լոզունգից, այն համոզման էիք, որ ձևական և արհեստական մշակույթ ունեցող ազգը ժամանակի հետ ինքն էլ է ձևական և արհեստական դառնում: Կարելի՞ է ենթադրել, որ արհեստական և ձևական են նաև մեր մշակույթի գործիչները, արվեստագետները:

- Չէի ասի հարյուր տոկոսով, բայց ութսուն տոկոսով հաստատ: Ստալինը հռչակել էր Սովետական Միության ազգերի մշակույթների գոյության կերպը` ձևով ազգային, բովանդակությամբ սոցիալիստական: Երբ Սովետական Միությունը փլուզվեց, մի տեսակ քաոսային վիճակ էր ստեղծվել, որը նորմալ էր: Հետո այդ վիճակը պետք է կարգավորվեր ինքնահունով, հենց նույն մշակույթի գործիչների ստեղծագործական աշխատանքով պետք է դառնար նոր վերածնվող պետություն կերտող ազգ, մշակույթ: Բայց այսօր մենք տեսնում ենք միտում, վերադարձ դեպի այդ սոցռեալիզմը` հենց նույն մշակույթի գործիչների ութսուն տոկոսի ջանքերով: Այսօր այն, ինչ մեզ մատուցվում է որպես ազգային, իրականում կապ չունի ազգայինի հետ: Օրինակ` խաչքարը, ժողովրդական ավանդույթները` երգն ու պարը, կրոնական ավանդույթները` կապված տոների հետ, դրանք բոլորը ազգային հասկացության հետ բոլորովին կապ չունեն: Դրանք ազգագրական, ֆոլկլորային, ավանդական տարրեր են: Ազգայինը կարող է լինել միայն միտքը, որից ծնվում են գիտակցությունը, մտածողությունը և հոգին, որից էլ ծնվում են հոգեբանությունը, հոգեբարոյական կերտվածքը, այսինքն` բովանդակությունը: Այդ բովանդակության արդյունքում ցանկացած մշակութային երևույթ կարող է և չկրել մեր պատկերացրած ավանդական, ազգագրական և ոչ մի ձև, բայց դա կլինի միանգամայն ազգային, քանի որ այն դառնում է բովանդակության ձևային արտահայտությունը:

- Երկրի ներքին քաղաքական այնպիսի իրավիճակում, որում մենք ենք հայտնվել, առհասարակ մտավորականությունն ի՞նչ դեր կարող է խաղալ այս վիճակից դուրս գալու համար:

- Եկեք երկուսով ճշտենք` ինչ է մտավորականը, ինչին մինչև հիմա հարցազրույցների ընթացքում անդրադարձել են ընկերներս: Իմիջիայլոց, պիտի ասեմ, որ ողջունում եմ Ձեր` այսպիսի թեմաների շուրջ հարցազրույցներ անցկացնելու նախաձեռնությունը, որովհետև այսօրվա Հայաստանում կան բազմաթիվ երևույթներ` և հասարակական, և անձնական, և քաղաքական, և կենցաղային, որոնց բնորոշումը լղոզված է կամ որի տակ սխալ իմաստ է դրված: Եվ դրանցից մեկն էլ հենց մտավորական բառն է: Հիմա մենք հայտնվել ենք մի իրավիճակում, երբ Սովետական Միությունը չկա, բայց իներցիայով շարունակվում է նույն ընկալումը մտավորական բառի տակ: Ի՞նչ է նշանակում հայերեն մտավորական բառը. մտավորականը մտավոր գործունեությամբ զբաղվող անհատն է, որի մասնագիտությունը մտավոր աշխատանքի արտադրանք տալն է: Դրա տակ մտնում են ինժեներները, տնտեսագետները, մաթեմատիկոսները, ֆիզիկոսները, նույն ձևով, ինչ ձևով մտնում են դերասանները, գրողները, երաժիշտները և մտավորականության կորիզը կազմող փիլիսոփաները, քաղաքագետները, արվեստաբանները: Բա գիտնականնե՞րը, որոնց մասին կարծես բոլորը մոռացել են, որ գիտնականը նաև մտավորական է: Դե հիմա Դուք ասեք, որ այս մարդիկ, եթե բոլորը չեն կարող ազդել, բա ո՞վ կարող է ազդել:

- Մտավորականություն և քաղաքականություն կապի մասին ի՞նչ կասեք, արդյո՞ք այդ կապը կա:

- Եթե մենք ինժեներին կոմպետենտ չենք համարում քաղաքակական ծրագրեր մշակել, ինչպես կարող ենք կոմպետենտ համարել դերասանին, երաժիշտին կամ գրողին: Դա առանձին մասնագիտություն է: Այ հենց այդ մասնագիտությունն է, որ մեզ մոտ արդեն շատ վաղուց բաց է մնացել: Մենք պիտի փորձենք դա լրացնել:

- Իսկ ինչպե՞ս լրացնել:

- Սովորաբար դրա ավանդական ձևը դպրոց հիմնելն է, իսկ դպրոցը հիմնում են անհատները, այսինքն` մի անհատ իր շուրջն է հավաքում ընկալունակ կամ տվյալ մասնագիտության համար ունակություն ունեցող մարդկանց, և սկսում են միասին աշխատել, մտքի և նաև քաղաքական մտքի արտադրանք տալ:

- Մենք հիմա ա՞յդ փուլում ենք, ի նկատի ունեմ դպրոց հիմնելու փուլում:

- Սաղմերը կան, ես դա տեսնում եմ մեր երիտասարդների մեջ, շատ չեն, բայց կան: Ամբողջ խնդիրն այն է, որ նրանք չեն հավաքվում, այսինքն` ամեն մեկն առանձին է, չկա այդ կենտրոնը:

- Դուք բազմաթիվ հրապարակախոսական հոդվածների հեղինակ եք, ի՞նչ եք կարծում, Հայաստանում խոսքի ազատություն կա՞:

- Երկու տարբեր իրավիճակ կա. կա ընդհանուր իշխանության վերաբերմունքը խոսքի ազատության նկատմամբ, և կան մարդիկ, որոնց համար խոսքի ազատությունը կենսաձև է: Իհարկե կա, իհարկե շնորհիվ այդ մի քանի անհատների, ավելի ճիշտ ծռերի` Հրանտի, Մարինեի և ավելի երիտասարդների, որոնց համար ոչ մի պատճառավորվածություն չկա, նրանք անպատճառ նվիրվածներ են, ամեն ինչից վեր կանգնած մարդիկ են: Այսինքն` քանի դեռ Հայաստանում կլինեն այդ փոքրաթիվ անհատները (իհարկե, շատ կցանականայի իրենք շատանան, որ միշտ կարողանան դուխները պահել), մենք կարող ենք հուսալ, որ մի օր ձեռք կբերենք խոսքի ազատությունը: Եսենինին, Մայակովսկուն, Չարենցին ջնջեցին, քանի որ մարդիկ գրում էին և ասում էին այն, ինչ մտածում էին: Դրանից հետո այդ ընդհանուր զանգվածը չէր համարձակվում ասել այն, ինչ մտածում էր: Եվ այդպես, Սովետական Միությունում խոսքի ազատությունը վերացավ: Հիմա մեզ մոտ այդ վտանգավոր վիճակն է: Եվ եթե իսկապես հանձնենք այդ մարդկանց, մարդիկ, ովքեր գրում են` մտածելով, որ վաղն իրեն կարող են խփել, մեքենայի տակ գցել կամ բանտ նետել, այդ մարդիկ քանի դեռ չեն վախենում, մենք նրանց պետք է պահենք, չհանձնենք:

- Վերջին մեկուկես տարվա ընթացքում Ձեր գնահատականը ընդդիմությանը, ըստ Ձեզ` այս ընթացքում այն թուլացե՞լ է:

- Եկեք կրկին փորձենք հասկանալ` ինչ է նշանակում ընդդիմություն հասկացությունը: Եկեք տարբերակենք. կա ընդդիմություն և կա շարժում: Ընդդիմությունը քաղաքական երևույթ է, քաղաքական կատեգորիա է և կոնկրետ քաղաքական նպատակներ է հետապնդում, իսկ շարժումը հասարակական երևույթ է և շատ ավելի լայն ու ընդգրկուն: Ինձ համար շատ ավելի կարևոր է շարժումը: Թույլ բառը կատեգորիզացված է ընդդիմություն բառի մեջ: Եթե ընդդիմություն բառը հանենք և տեղը դնենք շարժումը, այդ դեպքում շարժումը թուլանալ չի կարող, քանի որ եթե շարժումը թուլացավ, կնշանակի հայ ժողովուրդն է թուլացել, կնշանակի, որ այստեղ հույս չկա, իսկ շարժումը չի թուլացել: Համենայն դեպս ես դրա նշանները չեմ տեսնում:

- Ո՞ւր է տանում շարժումը:

- Շարժումը տանելու է դեպի այն նպատակները, որ Հայաստանի քաղաքացիները դրել են իրենց առաջ` դառնալ քաղաքակիրթ ազգ և իրավական պետություն, որտեղ առաջնային արժեքը մարդն է: Շարժման նպատակն իրական հայկական քաղաքական համակարգ ստեղծելն է, որում յուրաքանչյուր հայ մարդ արժևորված է և ունի ինքնադրսևորվելու առավելագույն հնարավորություն:

- Այս պահին ո՞ր երկրում ենք ապրում:

- Այս պահին մենք ապրում ենք պոստ-սովետական, նեոգաղութատիրական, զարգացող էլ չէ… բայց որի մեջ կա պոտենցիալ, կայծ կա: Քանի դեռ ես տեսնում եմ, որ մարդիկ կան, քանի դեռ տեսնում եմ, որ Դուք, ի հեճուկս ամեն ինչի, նստում եք հարցազրույցներ գրում, և մեկն էլ կլինի, որ կզանգեք` կասի գալու եմ հարցազրույց տալու, ուրեմն այդ պոտենցիալը կա: Այդ պոտենցիալը պետք է աճեցնել, մեր առաքելությունը հենց դա է` չդադարել անընդհատ այդ մասին ասել, այդ մասին խոսել:

- Տեղի ունեցան քաղաքապետի ընտրություններ, ի՞նչ եք կարծում, Երևանի քաղաքապետը ի՞նչ հատկանիշներով պետք է օժտված լինի, որ համապատասխանի Ձեր պատկերացրած քաղաքապետի չափանիշներին:

- Առաջին հերթին քաղաքապետը պետք է ոճ ունենա, ինքն իր ստիլը պետք է ունենա, մարդկային մի տեսակ, որը պետք է ոճ ունենա, դիմագիծ ունենա` քաղաքապետը քաղսովետի նախագահ չէ:

Հիշո՞ւմ եք այն աբսուրդ բանավեճը, որ ընտրություններից առաջ ասում էին` ինչ եք քաղաքականացնում քաղաքապետի ընտրությունները: Հրանտը գրեց և ասաց` հո դուք հիմար չեք, քաղաք բառը ինքնըստինքյան ենթադրում է քաղաքականություն, քաղաքագլուխն էլ այդ քաղաքականության գլուխներից մեկն է: Քաղաքապետը պետք է լինի գաղափարական մարդ, որպեսզի իր այդ վերացական գաղափարները կարողանա իրականացնել անգամ առօրյա աղբահանության մեջ: Վերջերս` քաղաքապետի ընտրություններից հետո, քաղաքում սկսեցին հայտնվել արծաթագույն անիվներով, գարշելի տեսքով աղբամաններ, որոնք ինձ համար այդ գաղափարի բացակայության բացարձակ օրինակն են: Ես չգիտեմ՝ ում լուսավոր մտքով է անցել Երևանում տեղադրել այդ գարշելի աղբամանները, բայց ինքն իրեն հարգող ոչ մի նորմալ քաղաքապետ թույլ չէր տա նման բան: Հնարավոր է` Ամերիկայի գյուղերում նման բաներ դնում են, բայց Երևան քաղաքում…

Այսինքն` եթե դու ինտելեկտուալ մշակույթի կրող ես, ինտելեկտուալ ես, քաղաքապետ դառնալով` քո այդ մշակույթը պրակտիկ կյանքում դուրս է գալիս, արտահայտվում է անգամ աղբամանների մեջ: Ցույց տվեք ձեր աղբամանը, և կասեմ` ով է ձեր քաղաքապետը: Կարծում եք` Լոնդոնում, Փարիզում կամ Նյու Յորքում աղբամանի խնդիր չկա՞, իհարկե կա, և դրա լուծումներն էլ կան: Քո միտքն անգամ քեզ այդ ժամանակ պետք է թելադրի, որ եթե աղբաման ես տեղադրում, “ճիշտ” աղբաման, “երևանյան” աղբաման տեղադրես: Այսինքն` նույնիսկ քո աղբաման դնելը քաղաքական խնդիր է, գաղափարական խնդիր է: Քաղաքապետը փիլիսոփա պետք է լինի: Սա մեկ, և երկրորդ` իհարկե քաղաքապետը պետք է ադմինիստրատիվ կարողություններ ունենա և ոչ թե գործ դզող, հարց դզող: Գուցե ինքը շատ լավ տղա է, բայց մեր երկրի խնդիրն այն է, որ մարդիկ իրենց տեղում չեն: Երբ մարդուն իր բնական միջավայրից հանում ես և տանում ես մի ուրիշ տեղ, որի համար ինքը ոչ պատրաստ է, ոչ կարողություններ ունի, ոչ կրթություն ունի, ոչ դաստիարակություն, ոչ էլ քթածակ, ինքն ինքնաբերաբար արժեզրկվում է և խեղճանում ու դառնում է սարսափելի պատուհաս և իր գլխին, և հասարակության գլխին: Նույն Բեգլարյան Գագիկը կարող է ինչ-որ մի ուրիշ տեղ, որտեղ իր իսկական կոչումը կարող էր լինել, կարող է և հիանալի օգներ ժողովրդին: Ես հավատում եմ, որ ինքն իրոք ուզում է գործ արած լինի այնպես, ինչպես Սերժ Սարգսյանն էլ ուզում է Հայաստանը կառուցել, բայց կարևոր է, թե իրենք դրա տակ ինչ են հասկանում, և ինչքան է իրենց մտահորիզոնը. սա է խնդիրը: Իրենք իրենց տեղում չեն` սկսած Սերժ Սարգսյանից մինչև Հայաստանի ամենավերջին չինովնիկը. քաղաքական գործիչների և պետական ծառայողների 90 տոկոսը Հայաստանում իր տեղում չէ:

ԶՐՈՒՅՑԸ ՎԱՐԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://lragir.am/src/index.php?id=society&pid=27785

[voter]

ЖЕРТВЫ ЕРЖИМА

Интервью с телережиссером Ара Шириняном

- Господин Ширинян, есть ли у нашей интеллигенции гражданская позиция и способна ли она вести за собой общество?

- Я даже не могу вспомнить, когда это интеллигенция имела гражданскую позицию. В 19 веке выдвигались национально-освободительные идеи, идеи независимости. В советское время наша интеллигенция выполняла важнейшую функцию сохранения национального языка и культуры. Давайте не забывать, что Движение 1988 года также начинала интеллигенция. Но гражданскую позицию проявила впервые в 2008 году – благодаря Движению Левона Тер-Петросяна.

- Гражданское пробуждение направляют не интеллигенты?

- Вообще, направляют, как правило, несознательные массы. Гражданское общество не нуждается в направляющих, следовательно, в интеллигентах. Граждане знают свои права и обязанности и отстаивают их. Вот почему в развитых странах нет интеллигенции в классическом смысле.

19 веке какой-то филолог сформулировал 10 критериев интеллигента, и среди них – критическое отношение к действующей власти. Не бывает провластной интеллигенции.

- Вы бы приняли предложение Республиканской партии баллотироваться в Совет старейшин Еревана по партийным спискам?

- Да меня б никто и не пригласил, приглашают тех, кто намекает о своем желании. Я вообще не понимаю, как может человек искусства с пеной у рта защищать властителя.

- А предложение Армянского национального конгресса приняли бы?

- Нет, у меня другая профессия.

- Но ведь и тут немало деятелей искусств, для которых политика – не профессия.

- Если б во мне действительно нуждались, я бы непременно пошел, потому что поддерживаю АНК. Думаю, те люди, которые баллотировались по спискам Конгресса, взяли на себя обязательство принимать участие в общей борьбе. Надо ставить различия – интеллигент, который рядом с властью, пошел на выборы ради личной выгоды, а оппозиционный интеллигент – это совсем другое дело. Левон Игитян не может доказать, что пошел в Совет старейшин с РПА не ради своей выгоды. Если вы действительно идейный человек, станьте старейшиной, не прикрываясь Гагиком Бегларяном. А то, что Ашот Адамян баллотировался по спискам АНК, уже свидетельствует о том, что он бессребреник, потому что быть сегодня оппозицией в Армении опасно для жизни и здоровья.

- А почему вы поддерживаете Конгресс?

- Государственная система нуждается в обновлении. Государственные ресурсы – начиная с армии и кончая недрами – поставлены на службу группе людей, которые пытаются представить личное обогащение как общественную выгоду.
Думаю, наше государство нуждается в модернизации. Это не просто термин, он предполагает путь развития, который мы обязаны принять. Мы завоевали независимость 20 лет назад, но до сих пор живем советскими стандартами и психологией. Европа прошла этот путь за столетия, но истории известны случаи, когда все происходило гораздо быстрее. К примеру, в начале 20 века турки, благодаря модернизации и реформам Кемала Ататюрка, вышли с отсталого средневекового уровня на путь цивилизации. Думаю, и у нас есть шансы, пока не поздно.

- Деятели искусств, избранные в Совет старейшин от РПА, утверждают, что намерены поднимать проблемы и решать их.

- Членов Совета старейшин будут вынуждать принимать антизаконные решения, и они будут молча это делать. Потом выделят деньги на организацию каких-нибудь бессмысленных мероприятий, вот и вся недолга.

Они утверждают, что будут бороться с режимом, олигархами.

- Толерантность принято считать позитивной категорией, но есть вещи, которые просто безнравственно терпеть. Ты невольно становишься соучастником: раз ты терпишь фальсификации, значит, ты сам фальсифицируешь. Если они действительно озабочены ситуацией в стране, могли бы сказать хоть слово после 1 марта. Значит, они не поняли, в какой стране живут и что означат поддерживать власть.

- Говорят, интеллигенты поддержали действующего мэра, потому что у него множество достоинств и он «человек с кулаком». Нам нужен такой мэр?

- Я не знаком с Гагиком Бегларяном, но если у него столько достоинств, зачем надо было прибегать к фальсификациям?

-Нуждается ли общество в слове, прислушивается ли к интеллигентам?

- Люди, конечно, нуждаются в интеллигентах, но им не верят. Если интеллигенту есть что сказать, надо сделать это на собственном примере, а не менторством и призывами поддержать того или иного чиновника или олигарха. И если народ любит артиста, художника, писателя, он сделает соответствующие выводы.

- Соса Саркисяна любят, но верят ли его словам?

- Заслуги Соса Саркисяна столь велики, что давно отделились от него и выше всякой критики. Я не хочу оценивать гражданскую позицию актера, потому что меня не интересует его мнение по политическим вопросам, тем более, по проблеме политзаключенных. Давайте не забывать, что среди художников этого поколения не было политзаключенных времен сталинизма, и им стыдно за это. Я лично готов простить талантливому человеку многое, но не стану вынуждать кого-то делать то же самое.

То же самое могу сказать про своего друга Микаэла Довлатяна. Я знаю Мику с детства. Мы росли в одном дворе. Мика говорит, что, будучи в Совете старейшин, восстановит ереванские дворы, где дети получают первые уроки жизни. Я не сомневаюсь в искренности Мики, потому что знаю, что он честный, талантливый человек. Но слишком наивный… Такой наивный, что не понял, как его использовали.

Поверьте, эти люди, даже те певицы, которые выступили с беспрецедентными заявлениями 1 марта, сами являются жертвами этого режима.

- Господин Ширинян, как бы вы охарактеризовали нынешнее общество?

- Как постколониальное. Это чуть выше рабского, но ему присущи все болезни оного. Мы не знаем своей истинной ценности, своего места в мире. Мы возмущаемся, когда нас не любят, и радуемся, когда любят. Включите телевизор, и вы увидите мусор, которым мы ежедневно питаемся. Как может быть здоровым общество с таким телевидением? Мы пока не избрали путь к цивилизации.

- Вы видите решение во власти?

- Сейчас происходит процесс оздоровления и формируется гражданское самосознание, это очень полезно. И этот процесс происходит под давлением беззаконий, чинимых властями.

Это власть нетерпима к гражданам. И назло ей по велению свободы рождаются истинные граждане Армении.

БеседовалаСИРАНУШ ПАПЯН
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=9968

ՌԵԺԻՄԻ ԶՈՀԵՐԸ

Հարցազրույց հեռուստառեժիսոր Արա Շիրինյանի հետ

- Պարոն Շիրինյան, այսօր մեր մտավորականությունն ունի՞ քաղաքացիական դիրքորոշում և կարող է արդյոք հասարակությանն ուղղորդել:

- Դժվար է նույնիսկ հիշել, թե երբ է հայ մտավորականությունը քաղաքացիական դիրքորոշում ունեցել: 19-րդ դարում ազգային-ազատագրական, անկախական գաղափարներ է առաջադրել: Սովետական տարիներին էլ մեր մտավորականությունը կարուոր դեր ուներ`պահպանել ազգային լեզուն, մշակույթը: Չմոռանանք, որ 1988-ին անկախության շարժումը գլխավորեցին հենց մտավորականները: Իսկ ահա քաղաքացիական դիրքորոշումն առաջին անգամ դրսեւորվեց 2008-ին` Լևոն Տեր-Պետորսյանի սկսած շարժման շնորհիվ:

- Քաղաքացիական զարթոնքը մտավորականնե՞րը չէին ուղղորդում:

- Ընդհանրապես ուղղորդում են չհասունացած զանգվածին: Քաղաքացիական հասարակությունը ուղղորդման կարիք չունի, հետեւաբար նաեւ մտավորականների կարիք չունի: Քաղաքացին գիտի իր իրավունքներն ու պարտականությունները եւ տեր է կանգնում երկուսին էլ: Այդ էր պատճառը, որ զարգացած երկրներում չկան մտավորականներ` մեր իմացած դասական իմաստով:

19-րդ դարում մի ռուս լեզվաբան ձեւակերպել է մտավորականության տասը հատկանիշները, և դրանց մեջ կա հստակ մի չափանիշ` քննադատական վերաբերմունք ունենալ գործող իշխանության հանդեպ: Եթե դա չկա, ուրեմն չկա մտավորական: Կարճ ասած, մտավորականը կարող է լինել իշխանություն կամ ընդդիմություն, բայց չի կարող լինել իշխանամետ մտավորական:


- Ինչպե՞ս կընդունեիք, եթե Ձեզ հրավիրեին համալրելու ՀՀԿ ավագանու շարքը, ինչպես հրավիրեցին մյուս ռեժիսորներին, դերասաններին:

- Ինձ չէին էլ հրավիրի, որովհետև հրավիրում են նրանց, ովքեր ինչ-որ կերպ ակնարկում են իրենց ցանկության մասին: Ես այդպես եմ կարծում: Ընդհանրապես չեմ հասկանում, թե ինչու պիտի արվեստագետը անպայման կանգնած լինի իշխանավորի կողքին, առավել եւս` փրփուրը բերանին պաշտպանի իր այդ իրավունքը:

- Իսկ եթե ՀԱ՞Կ-ը հրավիրեր:

- Չէ, չէի գնա, որովհետև իմ մասնագիտությունն ուրիշ է:


- Այնտեղ էլ կան արվեստի, մշակույթի գործիչներ, որոնց համար քաղաքականությունն իրենց մասնագիտությունը չէ:

- Եթե իմ անհրաժեշտությունն իսկապես զգացվեր, ստիպված կմասնակցեի, որովհետեւ համակրում եմ ՀԱԿ-ին, եւ պարտավոր եմ որպես քաղաքացի: Կարծում եմ, որ ՀԱԿ-ի ցուցակում ընդգրկված արվեստագետները կամավոր պարտավորություն են վերցրել մասնակցել ընդհանուր պայքարին: Բայց պետք է տեսնել տարբերությունը. մտավորականը, որը իշխանության կողքին է, դա մի բան է, այսինքն` անձնական խնդիրները լուծելու ակնկալիքներ ունի, և ուրիշ բան է, երբ մտավորականը հայտնվում է ընդդիմության կողքին, որին քարկոծում են: Դրանք բոլորովին տարբեր դիրքորոշումներ են: Թվում է, թե ինչ տարբերություն` Լեւոն Իգիթյանը կպաշտպանի Գագիկ Բեգլարյանին, թե Աշոտ Ադամյանը` Լևոն Տեր-Պետրոսյանին: Հսկայական տարբերություն… Իգիթյանը ոչ մի ապացույց չունի, որ անձնական շահ չի հետապնդում: Թող դառնար ավագանու անդամ առանց Բեգլարյանին գովերգելու: Կարո՞ղ էր արդյոք: Երբեք: Իսկ Աշոտ Ադամյանի` ընդդիմությանը հարելը ինքնին վկայում է անձնուրացության մասին, քանի որ այսօր Հայաստանում քաղաքացիական կեցվածք ունենալը վտանգավոր է կյանքի եւ առողջության համար:

- Ասում եք համակրում եք ՀԱԿ-ին, իսկ ինչո՞ւ եք համակրում:

- Պետական համակարգն ամբողջովին խեղված է եւ վերափոխումների կարիք ունի: Պետական ռեսուրսները` բանակից մինչեւ երկրի ընդերքը, ծառայում են մի խումբ մարդկանց հարստացմանը, ովքեր փորձում են նույնիսկ դա ներկայացնել որպես հասարակական շահ:

Կարծում եմ, որ մեր պետությունը պիտի մոդեռնացվի: Սա պարզապես տերմին չէ, մոդեռնիզացիան զարգացման ուղի է, որը մենք պարտավոր ենք որպես ազգ ընդունել: 20 տարի առաջ նվաճեցինք անկախությունը, բայց դեռեւս ապրում ենք սովետական կարծրատիպերով եւ հոգեբանությամբ: Իհարկե, 20 տարին կարճ ժամանակ է: Եվրոպան այս ճանապարհն անցել է հարյուրամյակների ընթացքում, բայց պատմությանը հայտնի են այդպիսի դեպքեր, երբ ազգերը կարճ ժամանակում վերելք են ապրում: Օրինակ` թուրքերը 20-րդ դարասկզբին, հետամնաց միջնադարյան երկրից, Քեմալ Աթաթուրքի ռեֆորմների և մոդեռնիզացիայի շնորհիվ, ստեղծեցին առաջադիմող պետություն, կանգնեցին քաղաքակրթման ուղու վրա և մինչև օրս այդ ուղով ընթանում են: Կարծում եմ, մենք էլ այդ շանսը ունենք, քանի դեռ ուշ չէ` հայկական պետությունը կայացնելու ժամանակակից չափանիշներին համապատասխան:

- ՀՀԿ մշակութային գործիչ-ավագանիներն ասում են, որ հարցեր են բարձրաձայնելու թե իրենց մասնագիտություն հետ և թե Երևանում ծառացած խնդիրների հետ կապված:

- Ուրեմն ասեմ… Ավագանու մեծամասնությունը դեմ է տալու արվեստագետներին ապօրինի որոշումներ, նրանք էլ խելոք դակելու են: Հետո էլ` մի անիմաստ քաղաքային միջոցառում կազմակերպելու համար փող են հատկացնելու կամ պատվեր են տալու, որ սիրաշահեն արվեստագետներին: Սա է լինելու ամբողջ պատմությունը:

- Ասում են, թե եկել են պայքարելու նաև քրեական ռեժիմի դեմ, օլիգարխների դեմ:

- Դա երեսպաշտություն է, եթե ասում են, որ եկել են պայքարելու այդ ռեժիմի դեմ: Ընդհանրապես հանդուրժողականությունն ընդունված է համարել դրական կատեգորիա, բայց կան երևույթներ, որոնք հանդուրժելն ամենամեծ անբարոյականությունն է: Եթե դու հանդուրժում ես հանցագործությունը, ուրեմն դու մեղսակից ես, եթե հանդուրժում ես սուտը, ուրեմն սուտասան ես, եթե հանդուրժում ես կեղծիքը, ուրեմն կեղծարար ես: Եթե նրանք իսկապես մտահոգված են երկրում տիրող իրավիճակով, ապա ինչու նրանց ձայնը չէր լսվում անցյալ տարվա մարտի 1-ից հետո: Ուրեմն նրանք այդպես էլ չհասկացան` ինչ երկրում են ապրում եւ ինչ է նշանակում նրանց սատարելը այս իշխանություններին:

- Այդ գործիչները թվարկում էին քաղաքապետի արժանիքները, որ համապատասխանում է իրենց պատկերացրած քաղաքապետին, ասում է, անում է, մտավորական է, ’’դմբուզ’’ ունեցող տղա է: Մեզ դմբուզ ունեցող տղա-քաղաքապե՞տ է անհրաժեշտ:

- Գագիկ Բեգլարյանին չեմ ճանաչում, բայց եթե նա այդքան արժանիքներ ուներ, ապա ինչո՞ւ էր կեղծիքներով ընտրվում քաղաքապետ:

- Ի՞նչ եք կարծում, այսօրվա հասարակությունը մտավորականի խոսքի կարիքն ունի՞, ուշադրություն դարձնո՞ւմ է նրա խոսքին:

- Կարիքն ունի, բայց ուշադրություն չի դարձնում, որովհետև չի վստահում: Եթե մտավորականն ինչ-որ բան ունի ասելու, ապա նա առաջին հերթին պիտի դա ասի անձնական օրինակով և ոչ թե խրատներ տալով, կամ կոչ անելով սատարել այս կամ այն քաղաքական գործչին, չինովնիկին, օլիգարխին: Առաջին հերթին իր անձնական օրինակով պիտի անի, և եթե ժողովուրդը հավատում է, սիրում է իր արվեստագետին, ուրեմն հետևություններ կանի, բայց պարտադրել ոչ ոք չի կարող:

- Սոս Սարգսյանին սիրում են, բայց չեն ընդունում նրա խրատները, որովհետև դրանք լա՞վ խրատներ չեն:

- Սոս Սարգսյանի վաստակն այնքան մեծ է, որ անջատվել է իրենից եւ վեր է կանգնած շարքային քննադատությունից: Ես չեմ ուզում գնահատել դերասանի քաղաքացիական կեցվածքը, որովհետեւ ինձ չի հետաքրքրում նրա կարծիքը մեր իրականության եւ առավել եւս` քաղբանտարկյալների մասին: Եկեք չմոռանանք, որ այդ սերնդի հայ արվեստագետները ստալինիզմի օրոք չեն տվել ոչ մի քաղբանտարկյալ, եւ հիմա ամաչում են դրա համար, միգուցե այդ պատճառով էլ չարացած են: Անձամբ ես տաղանդավոր մարդկանց պատրաստ եմ շատ բան ներել, բայց չեմ կարող սա պարտադրել բոլորին:

Նույնը կարող եմ ասել իմ ընկերոջ` Միքայել Դովլաթյանի մասին: Միկային ճանաչում եմ մանկության տարիներից: Մենք նույն բակում եք մեծացել, իրար հետ խաղացել ենք: Միկան ասում է, թե ավագանու կազմում կվերականգնի երևանյան բակերը, որտեղ երեխաները ստանում են կյանքի առաջին դասերը, հասունանում որպես անհատ եւ հասարակության անդամ: Ես չեմ կասկածում Միքայելի անկեղծությանը, որովհետեւ հաստատ գիտեմ, որ նա ազնիվ, տաղանդավոր մարդ է: Բայց միամիտ է չափից դուրս… Այնքան միամիտ է, որ նույնիսկ չի կասկածել, որ իրեն օգտագործում են:

Հավատացեք, որ մեր արվեստագետները` նույնիսկ այն երգչուհիները, ովքեր ցինիկ եւ աններելի հայտարարություններ արեցին մարտի 1-ի առիթով, նույնպես այս ռեժիմի զոհերն են:

- Պարոն Շիրինյան, այսօր ինչպիսի՞ հասարակություն ունենք:

- Հետգաղութային: Սա մի աստիճան բարձր է ճորտից, բայց ունի վերջինիս բոլոր հիվանդությունները: Մենք չգիտենք մեր տեղը աշխարհում, չգիտենք մեր իսկական արժեքը: Զարմանում ենք, որ մեզ չեն սիրում, ուրախանում ենք, որ սիրում են: Հասկանում ենք, որ հեռու ենք կատարելությունից, բայց շարունակում ենք մնալ ամբարտավան: Միացրեք հեռուստացույցը եւ կտեսնեք այն աղբը, որից մենք սնվում ենք ամեն օր: Ինչպե՞ս կարող է այսպիսի հեռուստատեսություն ունեցող հասարակությունը հիվանդ չլինել: Այսօր մենք դեռ չենք ընտրել քաղաքակրթվելու մեր ճանապարհը:

- Սրա լուծումը միայն իշխանափոխության մե՞ջ եք տեսնում:

- Հիմա առողջացման, ինքնամաքրման պրոցես է գնում և քաղաքացիական գիտակցության ձևավորում ազգի մեջ, և սա շատ օգտակար պրոցես է: Այս պրոցեսը տեղի է ունենում իշխանության ապօրինությունների դրդմամբ:

Այս իշխանությունը չի հանդուրժում քաղաքացիներ: Ուրեմն հենց ի հեճուկս դրան, ազատության եւ արժանապատվության պահանջով այսօր ծնվում են անկախ Հայաստանի իսկական քաղաքացիները:

ԶՐՈՒՅՑԸ ՎԱՐԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://lragir.am/src/index.php?id=society&pid=27688

[voter]

УВИДЕЛИ СВОЕГО ПАРНЯ
Интервью с публицистом Грантом Тер-Абрамяном

- Какова, по-вашему, гражданская позиция армянской интеллигенции? В последнее время многие пошли в политику, почему?

- Думаю, надо сначала внести ясность в термин «интеллигенция». Как правило, под этим словом понимают некую привилегированную группу людей, которые еще с советских времен являются членами каких-то союзов и пользуются как государственными, так и общественными или даже собственными привилегиями, выступают по телевизору, выражают какие-то мнения, выполняя роль духовных лиц, чуть ли не жрецов. Если это и есть интеллигенция, думаю, эта категория людей находится за пределами времени, и даже не стоит их в чем-то обвинять. Надо просто признать, что это советских архаизм, и попытаться сформулировать, что то, чего следует ожидать от элиты или интеллектуалов, скажем, каких-то проектов, концепций, эта категория не в состоянии дать, то есть у нее нет интеллектуального продукта. Думаю, интеллектуальная элита обязательна для любой страны. К примеру, такая элита есть во Франции, в России. Но главное – продукт, если его нет, нет и смысла говорить об интеллигенции.

- Представляющие властный лагерь деятели искусств утверждают, что интеллигенция в стране есть, и приводят доводы в пользу своего участия в политике.

- Понимаете, дело в параметрах – и я, и вы, и Сос Саркисян можем называть себя интеллигентами. Что нас объединяет? Ничего. И вообще, что может объединять артиста с интеллектуальной элитой? Тот же Сос Саркисян – прекрасный актер, но я не считаю его представителем интеллектуальной элиты, у него нет того образовательного ценза, чтобы давать интеллектуальный продукт. Он просто артист. Такое восприятие – это абсурд, оттуда и обвинения. Мы все обижены на Соса Саркисяна, но зачем было ожидать от человека чего-то большего, а потом обижаться, что он не оправдал ваших надежд.

- Тогда от кого ждать?

- Прежде всего, от себя. Интеллектуальная элита должны быть, но ее нет, и это большая трагедия. Это дело времени – нужна школа, соответствующие институты, где будет формироваться элита, адекватная условиям Армении.

- Может ли деятель искусств – старейшина решать серьезные проблемы?

- Теоретически, конечно, может, но это зависит от конкретного человека. Честно говоря, я плохо себе представляю, какие проблемы они могут поднимать в Совете старейшин: люди, которые были избраны по спискам РПА, являются авторами и исполнителями фальсификаций. Для того, чтобы поднимать проблемы, прежде всего нужно быть свободным человеком. Какие они могут поднимать проблемы – чтобы театру выделили больше субсидий? Пусть выделяют, я не против, тем более, что они в советское время привыкли к деньгам. Тогда были тысячи членов Союза писателей, которые производили одну историческую повесть в год, создавали макулатуру и получали за это деньги. Сейчас они пытаются повторить этот трюк. Я вообще не понимаю смысл творческих союзов.

- В интервью с нами представители интеллигенции утверждали, что приняли бы предложение от любой партии, но только не от Армянского Национального Конгресс, который они называют разрушительной оппозицией.

- Сложно спорить с абсурдными вещами. Во-первых, что значит разрушительная оппозиция? Это просто психология этих людей. Они всегда были рядом с властью, кстати, и во времена Левона тоже, теперь для них любой инакомыслящий – оппозиция, которой надо бояться. Моя бабушка, например, называет слишком уж оппозиционных людей нелюдями, потому что боится. В 90-х наша интеллигенция критиковала то, что нужно было критиковать – несправедливость, избирательные фальсификации, коррупцию. Власть изменилась, но все эти явления сохранились и даже удвоились, а критика прекратилась. К примеру, «Голос Армения», которая выражала мнение части интеллигенции, тогда все замечала, а теперь словно ослепла. В свое время они лишились привилегий, и получается, что, критикуя во времена Левона, они делали это потому, что боялись независимости, а вот в Кочаряне, который вернул реваншистскую идеологию, они увидели своего парня. Вот и вся идеология – они с самого начала были против независимости Армении и сейчас против. Если б они заявили об этом в открытую, было бы гораздо интересней, но они сами, наверное, этого не осознают.

- Они говорят, что являются носителями оппозиционных принципов, но решили реформировать все изнутри.

- Что ж, доброго им пути, таких, как они, были тысячи.

- Они также говорят, что знали мэра еще до его избрания и считают его человеком дела.

- Это тоже часть психологии. Если завтра мэром стану я, те же дифирамбы будут петь мне. Они даже не станут здороваться с Гагиком Бегларяном, потому что для них человек не существует, а лишь должность. Но они чествуют Гагика Бегларяна, и он (обычный ереванский дворовый парень) думает про себя: этих людей я видел и уважал с детства, раз они меня так хвалят, значит, я чего-то стою. Точно так же вылепили Кочаряна. В первое время, когда он приехал в Ереван, он как-то стеснялся, потому что понимал, что провинциальный парень, приехал в большой город. Потом к нему стали ходить большие люди этого города и пресмыкаться перед ним, сначала он удивлялся, потом подумал, что раз такой человек, как Сос Саркисян, с которым он в детстве и не мечтал поздороваться, чествует его, значит, он просто гений. Но если завтра власть изменится, они тут же окажутся в рядах этой самой разрушительной оппозиции, и выяснится, что многие годами боролись против нынешнего режима.

- Вы говорите – завтра, но когда придет этот день?

- Трудный вопрос. В любом случае, такой неестественный процесс не может продолжаться 70 лет, как Советы. Тут все зависит от степени зрелости общества. Конституционный путь теоретически хорош, но только тогда, когда 80-90% общества не только сознательно недовольствует, но и готово к политической борьбе. В таком случае даже оружие не помогает. Но когда этот процент отсутствует, процесс продлевается, и на первый план выходит силовой путь, который довольно уязвим и сомнителен.
- Вы пришли к такому заключению после 1 марта?

- Нет, 1 марта не было попыток насильственной смены власти, это была самозащита. Но чем дольше этот процесс, тем страшнее последствия. Если б Советский Союз распался в 80-х, было бы гораздо легче, чем в 90-х, когда система была полностью разрушена, и реформы уже не помогали, вернее, руководство поняло, что надо менять, но как только начали менять, система взорвалась, потому что люди не поверили. То же самое здесь – можно попробовать реформы, но все равно не получится – система взорвется, а вместе с ней и страна. Если не будет реформ, рано или поздно будет взрыв. А о конкретных сроках даже Левон Тер-Петросян не знает, говорили, знает, но оказалось – нет.

Беседовала
СИРАНУШ ПАПЯН
http://www.lragir.am/src/index.php?id=society&pid=9930

ՏԵՍԱՆ ԻՐԵՆՑ ՏՂՈՒՆ ՈՒ ՍՍԿՎԵՑԻՆ

Հարցազրույց հրապարակախոս Հրանտ Տեր-Աբրահամյանի հետ

- Ըստ Ձեզ, մտավորականության քաղաքացիական դիրքորոշումն այսօր ինչպիսի՞ն է: Վերջին շրջանում կարծես թե սկսել են ներգրավվել քաղաքականության մեջ, ինչո՞ւ, դրա անհրաժեշտությունը կա՞ր:

- Այստեղ ամենամեծ բարդությունը “մտավորականություն” տերմինի շուրջ է, որովհետև երբ սկսում ենք օգտագործել այդ աբստրակտ բառերը, խառնաշփոթի մեջ ենք ընկնում: Սովորաբար դա մարդկանց ինչ-որ մի արտոնյալ խումբ է` դեռ սովետական ժամանակից եկող, այսպես կոչված պաշտոնական մտավորականություն է, որը թե պետության կողմից է ինչ-որ արտոնությունների արժանանում, կամ ինչ-որ տարբեր միությունների անդամներ են, թե ինքն է իրեն արտոնություն վերապահում կամ հասարակությունն է իրեն սպասում, հեռուստացույցով կարծիքներ է հայտնում, կարծես հոգևորականության, քրմերի քահանաների դեր են կատարում: Եթե դա է մտավորականությունը, կարծում եմ`դա բացարձակ ժամանակավրեպ մարդկանց մի խումբ է, բարցարձակ անարդյունավետ, և պետք էլ չի նույնիսկ նրանց մեղադրել: Ուղղակի ասենք սովետական շրջանից եկող խավ է, որն այսօրվա պայմաններում բացարձակ իմաստ չունի, և փորձն էլ ցույց է տալիս, որ այս 20 տարվա մեջ այն, ինչ կարելի է սպասել մտավոր վերնախավից կամ ինտելեկտուալներից, ասենք ինչ-որ նախագծեր, ինչ-որ ռազմավարական ծրագիր երկրի զարգացման համար, չկան, այդ խավը չի տվել, այսինքն` ինտելեկտուալ պրոդուկտ մենք չունենք: Ես կարծում եմ, այնուամենայնիվ, մտավոր վերնախավ պետք է լինի և տարբեր երկրներում կա: Օրինակ` Ֆրանսիայում ինտելեկտուալների խումբ կա ձևավորված, ռուսական մտավորականությանը ծանոթ եմ, գոնե ժամանակին եղել է, հիմա չեմ կարող ասել: Կարեւորը պրոդուկտն է: Ասենք, եթե ինտելեկտուալ պրոդուկտը չկա, իմաստ չեմ տեսնում խոսել մտավորականության մասին:

- Հարցազրույցների ժամանակ իշխանության ճամբար անցած արվեստագետները նշում էին, որ մտավորականություն Հայաստանում կա, և հիմնավորում էին իրենց մասնակցությունը քաղաքականությանը, մասնավորապես վերջին ընտրություններին:

- Հասկանում եք, այդ չափանիշի հարցն է, ես, կամ դու, կամ Սոս Սարգսյանը: Երեքս էլ կարող ենք ասել, որ մենք մտավորական ենք: Ի՞նչն է մեզ միավորում, ոչ մի բան: Ես չեմ տեսնում միավորող բան, կամ ընդհանրապես դերասանն ինչի՞ պիտի համարվի մտավոր վերնախավ: Դերասանը շատ լավ բան է, նույն Սոս Սարգսյանը շատ լավ դերասան է, շատ լավ կերպարներ է ստեղծել, բայց ես իրեն չեմ կարող ընդունել որպես մտավոր վերնախավ, ինչո՞ւ. նա ոչ այդ կրթական ցենզն ունի, ոչ այդ ինտելեկտուալ պրոդուկտն է տվել, նա դերասան մարդ է: Այդ ընկալումն ուղղակի աբսուրդ է, այդ ընկալումից հետո էլ գալիս է մեղադրումը: Ասենք ամբողջ ազգով նեղացած ենք Սոս Սարգսյանից, ես էլ եմ իրականում վիրավորվում, բայց իրականում պետք չէ, որովհետև սկզբից այդ մարդուց ինչ-որ բարձր սպասելիքներ ունեինք, հետո էլ նեղանում ենք, որ ինքն այդ սպասելիքները չի արդարացնում:

-Այդ դեպքում ումի՞ց ունենանք սպասելիքներ:

- Նախ ինքներս մեզանից ունենանք սպասելիքներ: Ընդհանրապես ես համաձայն եմ, որ մտավոր վերնախավ պետք է, լավ կլիներ, որ դա լիներ, բայց այսօր չկա ու դա մեծ ողբերգություն չէ: Ժամանակի հարց է, պետք է լինի համապատասխան դպրոց, համապատասխան ինստիտուտ, որտեղ կձևավորվի այն մտավոր վերնախավը, որն ադեկվատ կլինի անկախ Հայաստանի պայմաններին: Դա ինքն իրենով չի ստեղծվում, դա աշխատանք է, 5, 10 տարվա հարց չէ:

- Արվեստագետ -ավագանին կարո՞ղ է լուրջ հարցեր բարձրաձայնել և լուծումներ ստանալ:

- Տեսականորեն, իհարկե, կարող է, բայց սա կախված է կոնկրետ մարդուց, այստեղ նաև այդ բառն է կարևոր: Մտավորականությունն աբստրակտ բառ է, գոյություն ունեն կոնկրետ մարդիկ, կոնկրետ մտավորականներ, կոնկրետ արվեստագետներ: Ես, ճիշտն ասած, չեմ պատկերացնում` ինչ հարցեր կարող են նրանք բարձրացնել: Մարդիկ, որոնք անցել են այն կուսակցության ցուցակով, որն ընտրակեղծիքների հիմնական հեղինակն է և դրանցից հիմնականում օգտվողը: Հարց բարձրացնելու համար դու պետք է ինքդ ազատ մարդ լինես: Ի՞նչ հարց ինքը պետք է բարձրացնի. ասենք կոնկրետ իր թատրոնին ավելի շա՞տ փող տան: Էլի թող տան, ես դեմ չեմ, այդ մակարդակի հարցեր թող բարձրացնեն: Փող են ուզում, թող ունենան, իրենք այդ փողի վրա են սովորել: Սովետական ժամանակ իրենց փող էին տալիս, արտոնություններ էին տալիս և այլն, և եթե վերցնենք այդ սովետական գրողների արտադրությունը, քանի հատ կհիշեք, այն մեկ-երկու լավ գրողներին ի նկատի չունեմ: Գրողների միության հարյուրավոր անդամներ կային, որոնք տարեկան մի հատ պատմական վեպ էին գրում, ինչ-որ մակուլատուրա են ստեղծել, դրա համար փող են ստացել, հիմա նույն բանը փորձում են կրկնել: Ստեղծագործական միությունների իմաստը ես չեմ հասկանում:

- Զրույցների ժամանակ, երբ հարցնում էի, թե ինչու են ընդգրկվել Հանրապետական կուսակցության ցուցակում, արվեստագետները նշում էին, որ ցանկացած կուսակցության առաջարկ կընդունեին, բացի մեկից` ՀԱԿ-ից, պատճառաբանելով, որ վերջինս քանդիչ ընդդիմություն է:

- Գիտեք ինչ, դժվար է աբսուրդ բաների հետ վիճել: Նախ` ի°նչ է նշանակում քանդիչ ընդդիմություն: Այդ մարդկանց հոգեբանությունն է: Ես չգիտեմ նրանք որքանով են դա հասկանում, իրենք միշտ էլ իշխանության կողմ են եղել. կոմունիստների ժամանակ եղել են իշխանության կողմը, Լևոնի ժամանակ կարո՞ղ է իրենք ընդդիմություն էին. մի մասը, շատ փոքր մասն էր ընդդիմություն կազմում: Տեսեք, սկսած ՀՀԿ անդամներից` Գալուստ Սահակյանից մինչև այդ արվեստագետների մի զգալի մասը, նրանք երբեք ընդդիմադիր հայացքներով հանդես չեն եկել, և Լևոնի ժամանակ էլ, և հիմա նրանց համար ցանկացած ընդդիմություն, իսկական ընդդիմություն քանդիչ է, որովհետև իրենք սովետական մտածողության մարդիկ են, իրենք չեն հասկանում ընդդիմությունն ինչ է, վախենում են այդպիսի բաներից: Ասենք տատիկս, որ տեսնում էր մեկը շատ է ընդդիմադիր, ասում էր՝ այսինչ հակամարդ է, չնայած իր սրտից էր կարող է խոսեր, որովհետև վախենում էր: Ամեն դեպքում փորձն այսպիսի բան ցույց տվեց. երբ 90-ականներին մեր մտավորականների մի մասը իսկապես ընդդիմադիր էր, մենք լավ էինք իրենց ընկալում, որովհետև իրենք քննադատում էին այն բաները, որոնք իսկապես քննադատելի էին` և նույն ընտրակեղծիքները, և նույն անարդարությունները, կոռուպցիան և այլն: Բայց փորձը ցույց տվեց, որ իշխանությունը փոխվեց, և շատ տարօրինակ նույն այդ երևույթները Հայաստանում պահպանվեցին, կրկնապատկվեցին, զարգացան, բայց քննադատությունը դադարեց: Օրինակ` “Գոլոս Արմենիի” թերթը, որը մտավորականության մի մասի արտահայտիչն է, ի՞նչ սկզբունքներ ուներ. այն ժամանակ ամեն ինչ տեսնում էր, շատ լավ քննադատում էր, հիմա չի տեսնում, քոռացավ: Տարիներ անց, ենթադրում եմ, որ իրենց սկզբունքն այն էր, որ իրենք սովետական ժամանակ որոշակի արտոնություններ ունեին, որոնցից իրենք զրկվեցին, ընդհանրապես իրենց մտածողությամբ անկախությանը դեմ էին և փաստորեն ստացվում է, որ նրանք ոչ թե Լևոնին չէին սիրում կամ Լևոնի ժամանակ եղած իսկական քննադատելի բաներ էին ասում, այլ իրենք անկախությանն էին դեմ, իսկ ի դեմս Քոչարյանի, որը եկավ և այդ ռևանշիստական գաղափարախոսությունը որդեգրեց, իրենք տեսան իրենց տղուն, իրենց մարդուն և միանգամից սսկվեցին. դա է իրենց ամբողջ սկզբունքը, թե չէ քանդիչ ընդդիմություն, եսիմ ինչ-ինչ ընդդիմություն: Այդպիսի բան չկա: Իրենց սկզբունքն այն է, որ սկզբից դեմ են եղել անկախ Հայաստանին և հիմա էլ են դեմ: Դրա համար էլ այս իշխանությանը կողմ են: Իրենց սկզբունքը սա է. եթե իրենք բացահայտ ասեին, շատ ավելի հետաքրքիր կլիներ, իրենք գուցե դա չեն էլ հասկանում:

- Իրենք ասում են, որ իրենց սկզբունքներով ընդդիմադիր են, եկել են ներսից փոխելու:

- Դե բարի ճանապարհ նրանց, թող ներսից փոխեն, իրենց նման քանի –քանիսներ են փորձել ներսից փոխել:

- Նրանք նաև նշում են, որ քաղաքապետին դեռ գիտեին թաղապետ եղած ժամանակ, գիտեն, որ գործի մարդ է, մտավորական է և այլն, և այլն:

- Դա էլ է իրենց հոգեբանության մի մասը: Հիմա եթե ես քաղաքապետ դառնամ, նույն դիֆերամբներն ինձ կերգեն, վաղը, որ Գագիկ Բեգլարյանը քաղաքապետ չլինի, այդ նույն մտավորականներից նրան բարևող էլ չի լինի, կարող է ես գնամ իրեն բարևեմ, բայց այդ մարդիկ չեն բարևի: Այսինքն` նրանց համար մարդ գոյություն չունի, նրանց համար գոյություն ունի պաշտոն, և շատ լավ է, որ Գագիկ Բեգլարյանի նման տղեն է իրենց քաղաքապետը, որովհետև բոլոր այդ հայտնի մարդիկ, որոնք մի տեսակ սրբի իմիջ ունեն, ազգի սերուցքն են, գնում են ասենք Գագիկի նման տղուն (երևանցի թաղի տղա է) այդպես մեծարում են, նա էլ մտածում է` լավ, արա, եթե սրանք ինձ այսպես մեծարում են, ես սրանց փոքր ժամանակից տեսել եմ, հարգել եմ, եթե գալիս են ինձ այսպես են վերաբերվում, ուրեմն ես իրոք ինչ-որ դեմք եմ երևի, ուղղակի կուրսի չեմ եղել մինչև հիմա: Նույն ձևով էլ Քոչարյանին նայեցին, սարքեցին: Այդ մարդը առաջին տարիներին, որ եկել էր, մի տեսակ ամաչում էր, որովհետև համեստ, գյուղացի տղա էր, հասկանում էր, որ մեծ քաղաք է եկել: Հետո եկավ տեսավ, որ այդ մեծ քաղաքի մեծ մարդիկ գալիս են իրեն ինչպես են քծնում, սկզբից զարմացավ, հետո մտածեց, որ ինքն իրոք հանճարեղ տղա է, որ Սոս Սարգսյանի նման մարդը, որին ինքը փոքր ժամանակ կերազեր բարևել, գալիս է, իրեն այսպես է մեծարում: Բայց վաղը, եթե իշխանությունը փոխվի, դուք կտեսնեք, որ նրանք բոլորը եղել են այս քանդիչ ընդդիմության շարքերում, և ձեզ համար կբացահայտեք, որ շատ-շատերը պայքարում են տարիներով այս ապօրինի ռեժիմի դեմ:

- Ասում եք` վաղը, ե՞րբ է գալու այդ օրը:

- Դա դժվար հարց է: Այսպես թե այնպես, ինձ համար միանշանակ է, որ սա այնքան անբնական ընթացք է, սովետի նման 70 տարի չի լինելու: Այստեղ հասարակությունից է կախված` ինչքանով է հասարակությունը հասունացած, որ կարողանա: Սահմանադրական ճանապարհը տեսականորեն լավ ճանապարհ է, բայց գործում է այն դեպքում, երբ հասարակության 80-90 տոկոսը ոչ միայն գիտակցում է, ոչ միայն դժգոհում է, այլ նաև պատրաստ է քաղաքացիական պայքարի: Այս դեպքում, եթե ժողովրդի 80 տոկոսը դուրս է գալիս, այս դեպքում նույնիսկ զենքով է դժվար ինչ-որ բան անել: Ուրիշ բան է, որ երբ այդ տոկոսը չկա հասարակության մեջ, այս պրոցեսը երկարում է, ու այստեղ գալիս է ուժային ճանապարհը, որը շատ խոցելի, կասկածելի տեղեր ունի, արդյոք ուժային ճանապարհով ընդհանրապես հնարավոր է ինչ-որ բան լուծել:

- Մարտի մեկից հետո՞ եք հանգել այդ եզրակացության:

- Չէ, մարտի մեկին ուժային ճանապարհի փորձը չեղավ, եղավ ինքնապաշտպանություն, բայց ապստամբություն չեղավ, դրա համար մենք չգիտենք` եթե լիներ, ինչով կավարտվեր: Այս պրոցեսն ամեն դեպքում ինչքան երկարում է, այդքան վատ են լինելու նրա հետևանքները, ինչպես Սովետական Միության պարագայում: Եթե այն փլուզվեր 80 թվին, շատ ավելի թեթև կտանեինք, բայց երբ փլվեց 90 թվին, արդեն լրիվ փտած համակարգ էր, և արդեն բարեփոխումն էլ չօգնեց, այսինքն` ղեկավարությունը հասկացավ, որ պետք է բարեփոխել, բայց հենց սկսեց բարեփոխել, պայթեց, ու մարդիկ էլ բացարձակ չէին հավատում այդ գաղափարին: Հիմա նույնն այստեղ է` կարող է փորձի բաեփոխումներ անի, և մեկ է չստացվի, երկիրը պայթի, ինքն էլ հետը: Եթե շարունակի այս ընթացքն առանց որևէ բարեփոխումների, էլի ուշ թե շուտ պայթյունը լինելու է. ինչպես հիվանդությունը, ինչքան չես բուժում, այնքան խորանում է:

ԶՐՈՒՅՑԸ ՎԱՐԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
http://lragir.am/src/index.php?id=society&pid=27626